Παράλληλα, εισάγονται κοινά εργαλεία για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων σε περίπτωση κρίσης της δημόσιας υγείας, με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την πανδημία του κορωνοϊού, ενώ αντιμετωπίζεται και η εργαλειοποίηση των μεταναστών με μέτρα στους τομείς του ασύλου και των επιστροφών.
Νέοι κανόνες για τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα
Οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα παραμένουν ως έσχατη λύση. Κάθε κράτος-μέλος που αποφασίζει να επαναφέρει τους ελέγχους πρέπει να αξιολογεί την καταλληλότητά τους και τον πιθανό αντίκτυπο στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων.
Επιπλέον, ένα-κράτος μέλος που εξετάζει το ενδεχόμενο παράτασης των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, ως απάντηση σε προβλέψιμες απειλές, θα πρέπει πρώτα να αξιολογήσει εάν εναλλακτικά μέτρα όπως στοχευμένοι αστυνομικοί έλεγχοι και ενισχυμένη αστυνομική συνεργασία θα μπορούσαν να είναι καταλληλότερα.
Για παράταση άνω των έξι μηνών θα πρέπει να παρέχεται αξιολόγηση κινδύνου, ενώ σε περίπτωση που οι εσωτερικοί έλεγχοι βρίσκονται σε ισχύ 18 μήνες, η Επιτροπή θα πρέπει να εκδώσει γνώμη σχετικά με την αναλογικότητα και την αναγκαιότητά τους.
Σε κάθε περίπτωση, οι προσωρινοί έλεγχοι στα σύνορα δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν τη συνολική περίοδο των δύο ετών, εκτός εάν συντρέχουν πολύ συγκεκριμένες περιστάσεις.
Σύμφωνα με τον νέο κώδικα αστυνομικής συνεργασίας της ΕΕ, που πρότεινε η Επιτροπή στις 8 Δεκεμβρίου 2021, οι νέοι κανόνες Σένγκεν προωθούν τη χρήση αποτελεσματικών εναλλακτικών λύσεων έναντι των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα με τη μορφή αυξημένων και πιο επιχειρησιακών αστυνομικών ελέγχων σε παραμεθόριες περιοχές, διευκρινίζοντας ότι δεν ισοδυναμούν με συνοριακούς ελέγχους.
Μη εξουσιοδοτημένες μετακινήσεις εντός του χώρου Σένγκεν
Οι νέοι κανόνες προβλέπουν μια νέα διαδικασία για την αντιμετώπιση των μη εξουσιοδοτημένων μετακινήσεων κατά τη διάρκεια κοινών αστυνομικών επιχειρήσεων, καθώς και για να επιτρέψουν στα κράτη μέλη να αναθεωρήσουν τις υπάρχουσες ή να συνάψουν νέες διμερείς συμφωνίες επανεισδοχής μεταξύ τους.
Αυτό πρέπει να εξεταστεί σε συνδυασμό με τα μέτρα που προτείνονται στο πλαίσιο του Νέου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το ‘Ασυλο, ιδίως το δεσμευτικό πλαίσιο αλληλεγγύης.
Διαχείριση καταστάσεων εργαλειοποίησης της μετανάστευσης
Εισάγονται νέα μέτρα που μπορούν να λάβουν τα κράτη-μέλη για την αποτελεσματική διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ σε μια κατάσταση, όπου οι μετανάστες χρησιμοποιούνται για πολιτικούς σκοπούς. Αυτά περιλαμβάνουν τον περιορισμό του αριθμού των συνοριακών σημείων διέλευσης και την εντατικοποίηση της επιτήρησης των συνόρων.
Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει πρόσθετα μέτρα βάσει των κανόνων της ΕΕ για το άσυλο και τις επιστροφές, για να διευκρινιστεί πώς μπορούν να αντιδράσουν τα κράτη-μέλη σε τέτοιες καταστάσεις, με πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Τα μέτρα περιλαμβάνουν τη δυνατότητα παράτασης της προθεσμίας εγγραφής για αιτήσεις ασύλου έως και τέσσερθς εβδομάδες και εξέτασης όλων των αιτήσεων ασύλου στα σύνορα, εκτός από ιατρικές περιπτώσεις.
Θα πρέπει να εξακολουθήσει να διασφαλίζεται η αποτελεσματική πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου και τα κράτ-μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν την πρόσβαση των ανθρωπιστικών οργανώσεων που παρέχουν βοήθεια.
Τα κράτη-μέλη θα έχουν επίσης τη δυνατότητα να θεσπίσουν διαδικασία διαχείρισης επείγουσας επιστροφής. Τέλος, όπου ζητηθεί, οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί (EASO, Frontex, Europol) θα πρέπει να παρέχουν επιχειρησιακή υποστήριξη στο κράτος-μέλος, κατά προτεραιότητα.
Συντονισμένη απάντηση σε κοινές απειλές
Η πρόταση για την τροποποίηση του Κώδικα Συνόρων Σένγκεν αποσκοπεί στην εξαγωγή διδαγμάτων από την πανδημία της Covid-19 και στη διασφάλιση της ύπαρξης ισχυρών μηχανισμών συντονισμού για την αντιμετώπιση των απειλών για την υγεία.
Οι αναθεωρημένοι κανόνες θα επιτρέψουν στο Συμβούλιο να εγκρίνει γρήγορα δεσμευτικούς κανόνες που καθορίζουν προσωρινούς ταξιδιωτικούς περιορισμούς στα εξωτερικά σύνορα σε περίπτωση απειλής για τη δημόσια υγεία. Θα παρέχονται εξαιρέσεις, μεταξύ άλλων για τους βασικούς ταξιδιώτες, καθώς και για πολίτες και κατοίκους της Ένωσης. Αυτό θα διασφαλίσει την ομοιόμορφη εφαρμογή των ταξιδιωτικών περιορισμών, με βάση την εμπειρία των τελευταίων ετών.
Οι νέοι κανόνες προβλέπουν επίσης τη δημιουργία ενός μηχανισμού «κοινής απάντησης» σε καταστάσεις απειλών στα εσωτερικά σύνορα που πλήττουν τα περισσότερα κράτη-μέλη, όπως απειλές για την υγεία ή την εσωτερική ασφάλεια και τη δημόσια πολιτική. Με αυτόν τον μηχανισμό, ο οποίος συμπληρώνει τον υφιστάμενο μηχανισμό για ελλείψεις στα εξωτερικά σύνορα, οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα στην πλειονότητα των κρατών μελών θα μπορούσαν να επιτραπούν με απόφαση του Συμβουλίου σε περίπτωση κοινής απειλής. Μια τέτοια απόφαση θα πρέπει επίσης να προσδιορίζει μέτρα που μετριάζουν τις αρνητικές επιπτώσεις των ελέγχων.
Εναπόκειται τώρα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να εξετάσουν και να εγκρίνουν τις προτάσεις της Επιτροπής.
Ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής για την Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής, Μαργαρίτης Σχοινάς, δήλωσε σχετικά:
«Η προσφυγική κρίση του 2015, το κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων σε ευρωπαϊκό έδαφος και η παγκόσμια πανδημία Covid-19 έχουν θέσει υπό πίεση τον χώρο Σένγκεν. Έχουμε την ευθύνη να υποστηρίξουμε τη διακυβέρνηση του χώρου Σένγκεν και να διασφαλίσουμε ότι τα κράτη μέλη είναι εξοπλισμένα για να δώσουν μια ταχεία, συντονισμένη και ευρωπαϊκή απάντηση σε καταστάσεις κρίσης, συμπεριλαμβανομένης της εργαλειοποίησης των μεταναστών».
Η κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα μεταξύ των κρατών Σένγκεν αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής: Περίπου 1,7 εκατομμύρια άνθρωποι εργάζονται σε άλλη χώρα από αυτήν που κατοικούν, ενώ 3,5 εκατομμύρια διέρχονται μεταξύ των κρατών του χώρου Σένγκεν καθημερινά. Ο χώρος Σένγκεν φιλοξενεί περισσότερους από 420 εκατομμύρια ανθρώπους σε 26 χώρες.
Η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, Ίλβα Γιόχανσον, δήλωσε από πλευράς της:
«Με τις σημερινές μας προτάσεις, θα διασφαλίσουμε ότι οι έλεγχοι στα σύνορα θα εισαχθούν ως έσχατη λύση, βάσει κοινής αξιολόγησης και μόνο για όσο διάστημα χρειάζεται. Δίνουμε στα κράτη-μέλη τα εργαλεία για να αντιμετωπίσουν τις τρέχουσες προκλήσεις και διασφαλίζουμε ότι διαχειριζόμαστε από κοινού τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των καταστάσεων όπου οι μετανάστες χρησιμοποιούνται για πολιτικούς σκοπούς».
