Έρευνα του CNNi για τον βομβαρδισμό της φυλακής Ολένιβκα με Ουκρανούς αιχμάλωτους πολέμου
Ήταν η αρχή μιας επίθεσης στα ρωσικά μέσα ενημέρωσης, με ένα μήνυμα τόσο κυνικό όσο και βάναυσο. Η Ουκρανία, σύμφωνα με την εκδοχή των γεγονότων της Μόσχας, είχε σκοτώσει τους δικούς της στρατιώτες με ένα χτύπημα HIMARS επειδή δεν ήθελε να ομολογήσουν εγκλήματα πολέμου και να αποθαρρύνει άλλους από το να παραδοθούν.
Ένας ανώτερος αξιωματούχος της αυτοαποκαλούμενης από τη Ρωσία Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονέτσκ (DPR), ο Έντουαρντ Μπασουρίν, ισχυρίστηκε ότι «αφού οι Ουκρανοί αιχμάλωτοι πολέμου άρχισαν να μιλούν για τα εγκλήματα που διέπραξαν με εντολή των πολιτικών αρχών της Ουκρανίας, πραγματοποιήθηκε το χτύπημα».
Η Ουκρανία αρνήθηκε κατηγορηματικά τους ισχυρισμούς, με τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι να χαρακτηρίζει την επίθεση «εσκεμμένο έγκλημα πολέμου από τους Ρώσους».
Πολλοί από τους κρατούμενους στο κέντρο κράτησης Ολένιβκα ανήκαν στο εθνικιστικό τάγμα Αζόφ. Είχαν μεταφερθεί εκεί μετά την παράδοσή τους στο χαλυβουργείο Αζοφστάλ στη Μαριούπολη τον Μάιο. Οι Ρώσοι τους απεχθάνονται και το συναίσθημα είναι αμοιβαίο.
Θα στόχευε όμως η Ουκρανία τους δικούς της στρατιώτες -πολλοί θεωρούνται ήρωες για την αντίστασή τους στο Αζοφστάλ-, ακόμα και την ώρα που κοιμόντουσαν;
Μια έρευνα του CNNi που βασίζεται σε ανάλυση βίντεο και φωτογραφιών από τη σκηνή, δορυφορικές εικόνες από πριν και μετά την επίθεση και την εργασία των ιατροδικαστών και ειδικών όπλων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ρωσική εκδοχή των γεγονότων είναι πολύ πιθανό να είναι κατασκευασμένη. Δεν υπάρχει σχεδόν καμία περίπτωση πύραυλος HIMARS να προκάλεσε τις ζημιές στην αποθήκη όπου κρατούνταν οι κρατούμενοι.
Εμπειρογνώμονες που συμβουλεύτηκε το CNNi απορρίπτουν ένα χτύπημα με HIMARS στην Ολένιβκα, αλλά δεν μπορούν να πουν με βεβαιότητα τι σκότωσε και τραυμάτισε τόσους πολλούς κρατούμενους. Η έλλειψη πρόσβασης καθιστά αδύνατα τα οριστικά συμπεράσματα. Ωστόσο, οι ειδικοί λένε ότι τα περισσότερα σημάδια δείχνουν μια έντονη πυρκαγιά και σύμφωνα με αρκετούς μάρτυρες δεν ακούστηκε ήχος εισερχόμενου πυραύλου.
Η Ολένιβκα, όπου βρίσκεται το κέντρο κράτησης, βρίσκεται στο τμήμα της περιοχής του Ντονέτσκ που κρατείται από φιλορωσικές δυνάμεις εδώ και οκτώ χρόνια.
Το πρωί μετά την έκρηξη, ο Αντρέι Λαζάρεβ, ο οποίος εργάζεται για το κανάλι Zvezda του ρωσικού υπουργείου Άμυνας, έδειξε σχεδόν τακτοποιημένα θραύσματα, ένα από τα οποία περιελάμβανε τον αύξοντα αριθμό ενός πυραύλου HIMARS σε εξαιρετικά καλή κατάσταση, παρά την έντονη πυρκαγιά που είχε απανθρακώσει πτώματα.
Ο εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Άμυνας, υποστράτηγος Ιγκόρ Κονασένκοφ συνέχισε αυτό το αφήγημα, λέγοντας ότι το κέντρο κράτησης «χτυπήθηκε από μια πυραυλική επίθεση από αμερικανικό HIMARS».
Το HIMARS, ένα σύστημα πυραύλων μεγάλης εμβέλειας και υψηλής ακρίβειας, έχει παραδοθεί στον ουκρανικό στρατό από τις ΗΠΑ.
Όπως φαίνεται σε δορυφορικές εικόνες, προηγούμενα χτυπήματα με πυραύλους HIMARS άφησαν εμφανείς κρατήρες, μαζί με εκτεταμένες ζημιές.
Πολύ λιγότερες καταστροφές είναι εμφανείς στις δορυφορικές εικόνες της επίθεσης στην αποθήκη Ολένιβκα στις 29 Ιουλίου.
Αρκετοί ειδικοί όπλων είπαν στο CNNi ότι οι εικόνες και το βίντεο από την Ολένιβκα δεν συνάδουν με μια επίθεση HIMARS.
Ο ειδικός στα όπλα Chris Cobb-Smith, ο οποίος εξέτασε εικόνες και βίντεο μετά το χτύπημα, λέει ότι το κτήριο, μια αποθήκη με λεπτούς τοίχους και μεταλλική οροφή, δεν θα είχε μείνει όρθιο από ένα τέτοιο χτύπημα.
Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν επίσης αρνηθεί ότι χρησιμοποιήθηκε HIMARS. Ένας αξιωματούχος είπε στο CNNi: «Αυτό σίγουρα δεν ήταν HIMARS».
Ένας άλλος δυτικός αξιωματούχος είπε στο CNNi, «Είναι σαφές στους ειδικούς μας σε θέματα εκρηκτικών ότι δεν επρόκειτο για ένα ισχυρό εκρηκτικό χτύπημα από έξω. Είναι πολύ πιο πιθανό να είναι εμπρησμός από το εσωτερικό της τοποθεσίας».
Πολλοί αναλυτές είπαν επίσης στο CNNi ότι δεν θα είχε νόημα η Ουκρανία να χρησιμοποιήσει έναν πύραυλο HIMARS εάν ήθελε να χτυπήσει το κτήριο. Η τοποθεσία απέχει περίπου 15 χιλιόμετρα από την πρώτη γραμμή. Το HIMARS είναι ένα ακριβό όπλο που χρησιμοποιείται για στόχευση μεγαλύτερης εμβέλειας. Θα ήταν επίσης πιο ανιχνεύσιμο από τα μεγάλα αποθέματα πυραύλων της Σοβιετικής εποχής της Ουκρανίας.
Ένας αξιωματούχος του ΝΑΤΟ είπε στο CNNi ότι «το HIMARS δεν έχει σχεδιαστεί για τόσο μικρή στόχευση. Όπως το οβιδοβόλο, είναι σχεδιασμένο για μεγάλη εμβέλεια, ως πυροβολικό. Δεν έχει νόημα το HIMARS να χρησιμοποιείται με αυτόν τον τρόπο. Οι Ουκρανοί έχουν άλλα όπλα για αυτές τις μικρές αποστάσεις».
Ένας εισερχόμενος πύραυλος, ιδίως ένας HIMARS, θα είχε ακουστεί σίγουρα. Αλλά αρκετές μαρτυρίες λένε ότι δεν υπήρχε τέτοιος θόρυβος.
Η Ίνα Ζατολάκα, μητέρα ενός αιχμαλώτου που κρατείται στην Ολένιβκα, είπε στο CNNi ότι οι στρατιώτες «δεν άκουσαν το χτύπημα ενός πυραύλου». Όπως εξήγησε, τα παιδιά βρίσκονταν στο Αζοφστάλ για αρκετό καιρό και καταλαβαίνουν πως ακούγεται. Δεν είναι σαφές εάν ο γιος της είναι ακόμα ζωντανός.
Η ουκρανική υπηρεσία ασφαλείας, SBU, έδωσε στη δημοσιότητα μια υποτιθέμενη συνομιλία δύο πολιτοφυλακών του DPR που μιλούσαν για την επίθεση την επόμενη μέρα. Κάποιος λέει: «Δεν υπήρχαν σημάδια τυπικής εισόδου κελύφους ή κάτι τέτοιο, ούτε ήχος συριγμού, τίποτα». Το CNNi δεν μπορεί να επιβεβαιώσει την ακρίβεια της συνομιλίας και δεν του δόθηκε πρόσβαση στην αρχική ηχογράφηση.
Οι ειδικοί είπαν στο CNNi ότι τα διαθέσιμα στοιχεία υποδηλώνουν μια ξαφνική και έντονη πυρκαγιά μέσα στο κτήριο. Σημειώνουν ότι σύμφωνα με αξιωματούχους του DPR, δεν τραυματίστηκαν φρουροί.
Η Janes, μια ομάδα αμυντικών πληροφοριών, είπε στο CNNi ότι «δεν υπάρχει σχεδόν κανένα σημάδι ζημιάς από «θρυμματισμό» στους εσωτερικούς τοίχους και την τσίγκινη οροφή (αν και λυγισμένη, η τελευταία δεν φαίνεται να έχει σημαντικές τρύπες από σκάγια). Αντιθέτως έκανε λόγο για σημάδια εξαιρετικά υψηλής θερμοκρασίας στο εσωτερικό του κτηρίου.
Ουκρανοί αξιωματούχοι πιστεύουν ότι η σφοδρή φωτιά μέσα στην αποθήκη προκλήθηκε από θερμοβαρικό όπλο. Το γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα, το οποίο συμβουλεύεται διεθνείς εμπειρογνώμονες, είπε στο CNNi ότι οι εκτιμήσεις που έχουν δημοσιευθεί μέχρι στιγμής «διαψεύδουν εύλογα την εκδοχή των Ρώσων ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις μας εξαπέλυσαν επίθεση με ρουκέτα στον τόπο κράτησης των κρατουμένων και επιβεβαιώνουν επίσης τη δική μας εκδοχή για τη χρήση θερμοβαρικού όπλου».
Ένα θερμοβαρικό όπλο είναι ουσιαστικά μια βόμβα κενού, που απορροφά όλο το οξυγόνο από τον αέρα και παράγει πολύ υψηλή θερμότητα πολύ γρήγορα. Οι ρωσικές δυνάμεις έχουν ήδη χρησιμοποιήσει τέτοια όπλα στη σύγκρουση στην Ουκρανία.
Το CNNi δεν μπορεί να επαληθεύσει την αξιολόγηση της Ουκρανίας.
Ο Cobb-Smith λέει ότι ενώ θεωρητικά θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιηθεί ένα θερμοβαρικό όπλο, μπορεί να είναι «κάτι πολύ πιο απλό».
Ο καθηγητής Benjamin Ondruschka, Γερμανός παθολόγος που εργάστηκε σε έρευνες για εγκλήματα πολέμου στο προάστιο Μπούτσα του Κιέβου, λέει ότι μόνο οι πλήρεις αυτοψίες θα αποκάλυπταν την αιτία θανάτου, αλλά οι εικόνες υποδηλώνουν φωτιά τουλάχιστον 300 βαθμών Κελσίου και ίσως το διπλάσιο.
«Ως ιατροδικαστής, φαίνεται ότι κάτι εξερράγη κοντά στους απανθρακωμένους, με αποτέλεσμα την έκρηξη, με αποτέλεσμα την πυρκαγιά», είπε.
Σημάδια κινητικότητας
Λίγες μέρες πριν από την επίθεση, τα στοιχεία δείχνουν ότι Ρώσοι φρουροί, που ανέλαβαν τη διοίκηση του κέντρου Ολένιβκα στα μέσα Μαΐου, μετέφεραν δεκάδες Ουκρανούς αιχμαλώτους από τα κύρια κελιά, στην αποθήκη στη «βιομηχανική ζώνη» του συγκροτήματος.
Δεν είναι γνωστό γιατί, αλλά τα κύρια κελιά ήταν υπερπλήρη. Στην υποτιθέμενη συνομιλία μεταξύ των πολιτοφυλάκων DPR, ένας από τους ομιλητές λέει: «Ήταν 200 άτομα εκεί. Προχθές μεταφέρθηκαν από τους στρατώνες, από τρεις στρατώνες».
Και η σύζυγος ενός αιχμαλώτου είπε στο CNNi ότι δύο ημέρες πριν από την επίθεση ορισμένοι μαχητές του Αζόφ είχαν μεταφερθεί στην αποθήκη, «ακριβώς αυτοί που ήταν επικίνδυνοι και προσπάθησαν να επαναστατήσουν», είπε.
Δεξαμενές νερού τοποθετήθηκαν έξω από την αποθήκη μετά τις 27 Ιουλίου, σύμφωνα με δορυφορικές εικόνες. Εμφανίζονται σε βίντεο από τις 29 Ιουλίου, το πρωί μετά την επίθεση.
Οι Ρώσοι φαίνονται πολύ απρόθυμοι να παράσχουν πρόσβαση στην τοποθεσία σε ανεξάρτητους ερευνητές ή διεθνείς υπηρεσίες. Στις 31 Ιουλίου, τρεις ημέρες μετά την επίθεση, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας δήλωσε ότι «προς το συμφέρον της διεξαγωγής αντικειμενικής έρευνας», «προσκάλεσε επίσημα εμπειρογνώμονες από τον ΟΗΕ και τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού».
Ο Φαρχάν Χακ, αναπληρωτής εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα, δήλωσε στο CNNi την Τρίτη ότι ο ΟΗΕ «έλαβε αιτήματα και από τις δύο πλευρές να διεξαγάγει έρευνα για το θέμα» και ότι «εξετάζουν εάν υπάρχουν οι συνθήκες που θα δίνουν τη δυνατότητα στον ΟΗΕ να διεξαγάγει μια τέτοια έρευνα».
Εν τω μεταξύ, ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός, ο οποίος συμμετείχε σε μεγάλο βαθμό στην αρχική μεταφορά των κρατουμένων από το Αζοφστάλ στην Ολένιβκα, λέει ότι πολλά αιτήματα για επίσκεψη στην τοποθεσία έχουν μείνει αναπάντητα.
Σχεδόν μια εβδομάδα μετά το συμβάν, ο Ερυθρός Σταυρός δήλωσε: «Δεν μας παραχωρήθηκε πρόσβαση στους αιχμαλώτους που επλήγησαν από την επίθεση ούτε έχουμε εγγυήσεις ασφαλείας για να πραγματοποιήσουμε αυτήν την επίσκεψη».
Προς το παρόν, υπάρχουν μόνο ενδείξεις για το τι μπορεί να έχει συμβεί. Και δεδομένης της προώθησης από τους Ρώσους του απίθανου σεναρίου HIMARS, αυτές οι ενδείξεις δείχνουν μια περίτεχνη αλλά αδέξια προσπάθεια παραπληροφόρησης.
Χτίζοντας το αφήγημα
Οι Ρώσοι φαίνεται να έχουν βάλει τις βάσεις για να υποστηρίξουν την εκδοχή τους για τα γεγονότα. Στους Ρώσους πολεμικούς ανταποκριτές δόθηκε πρόσβαση στην Ολένιβκα τις ημέρες πριν από την επίθεση.
Μετά το περιστατικό, ένας από αυτούς, ο Αλεξάντερ Κοτς, είπε: «Όταν είχα συνεντεύξεις με τους Ναζί του Αζόφ, όπου ομολόγησαν πολλές δολοφονίες αμάχων, προέκυψε αμέσως ένα ερώτημα: Πώς θα το αποκηρύξει αυτό το Κίεβο;»
«Και αποδείχθηκε ότι ήταν πολύ απλό. Ο Ζελένσκι έδωσε απλώς την εντολή να τους εκτελέσουν. Ο αιμοδιψής κλόουν…» συνέχισε.
Τα μέσα ενημέρωσης της DPR πήραν συνεντεύξεις από μερικούς από τους τραυματίες Ουκρανούς στο νοσοκομείο την επόμενη μέρα της επίθεσης. Ένας ρωτήθηκε για μια ουκρανική επίθεση κατά της αποθήκης.
«Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε γιατί έγινε μια τόσο κακή πράξη;» είπε ένας εμφανώς στενοχωρημένος στρατιώτης.
«Για να σας καταστρέψουν», απάντησε ο δημοσιογράφος.
«Δεν θα ήθελα να το πιστέψω ότι (οι άνθρωποι) μας ήθελαν να μας καταστρέψουν», είπε ο στρατιώτης.
Αυτό το αφήγημα χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τον αναπληρωτή υπουργό Άμυνας της Ρωσίας Αλεξάντερ Φόμιν, ο οποίος είπε ότι «η ουκρανική ηγεσία διέταξε την επίθεση με πυραύλους επειδή οι αιχμάλωτοι μαχητές του τάγματος Αζόφ άρχισαν να δίνουν μαρτυρίες αποκαλύπτοντας τα εγκλήματά τους, συμπεριλαμβανομένων των αμάχων».
Το CNNi δεν μπόρεσε να εντοπίσει τέτοια μαρτυρία.
Ουκρανοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι οι Ρώσοι αποφάσισαν επίσης να οργανώσουν την επίθεση για να καλύψουν τα βασανιστήρια των αιχμαλώτων στην Ολένιβκα. Ο Μιχαήλ Ποντόλιακ, ανώτερος αξιωματούχος στο γραφείο του Ζελένσκι, είπε την επόμενη μέρα της επίθεσης ότι οι Ρώσοι ήθελαν να «κρύψουν στοιχεία για το μέγεθος των αυξανόμενων εγκλημάτων πολέμου και βασανιστηρίων της Ρωσίας».
Δύο Ουκρανοί αξιωματούχοι είπαν στο CNNi ότι η επίθεση στην Ολένιβκα έγινε ακριβώς τη στιγμή που περίμεναν μια ανταλλαγή κρατουμένων με τη Ρωσία. Η επίθεση σημειώθηκε «την παραμονή μιας ανταλλαγής κρατουμένων», σύμφωνα με έναν Ουκρανό αξιωματούχο που ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος λόγω πρωτοκόλλου.
Οι άνθρωποι που απελευθερώθηκαν από την Ολένιβκα, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων που κρατήθηκαν εκεί, λένε ότι οι ξυλοδαρμοί και η κακοποίηση ήταν συνηθισμένες και ότι οι συνθήκες διαβίωσης είναι φρικτές.
Σύμφωνα με τις Συμβάσεις της Γενεύης, η ανάκριση είναι νόμιμη αλλά «υπόκειται στην απαγόρευση των βασανιστηρίων και του εξαναγκασμού… καθώς και στην απαίτηση ανθρώπινης μεταχείρισης».
Η Άννα Βοροσέβα, μια εργαζόμενη σε ανθρωπιστικές οργανώσεις στην οποία επιτράπηκε να φύγει από την Ολένιβκα στις αρχές Ιουλίου, είπε ότι η έλλειψη υγιεινής σήμαινε ότι πολλοί κρατούμενοι αρρώστησαν. Τα κελιά που σχεδιάστηκαν για 10 άτομα περιείχαν περισσότερα από 50 και υπήρχε έντονη έλλειψη πόσιμου νερού, είπε.
Όμως η Βοροσέβα είπε σε συνέντευξη Τύπου στη Βαρσοβία: «Το πιο τρομερό ήταν ότι άκουγες συνεχώς τους ήχους των ανδρών να χτυπιούνται, τις εκκλήσεις τους να σταματήσουν αυτά τα βασανιστήρια».
Ένας άλλος πρώην κρατούμενος είπε στο CNNi ότι «άκουσε ξεκάθαρα πώς έφερναν εκεί αιχμαλώτους πολέμου και τους ανέκριναν και ξυλοκοπούσαν πολύ σκληρά. Ακούγονταν πολύ τρομακτικοί ήχοι που δεν μας άφηναν να κοιμηθούμε».
Ο ίδιος, ο οποίος είπε ότι συνελήφθη καθώς προσπαθούσε να εκκενώσει την οικογένειά του από τη Μαριούπολη, θυμήθηκε μια περίπτωση κατά την οποία «αφού ανέκριναν και ξυλοκόπησαν έναν άνδρα, οι φρουροί τον ανάγκασαν να συρθεί στις σκάλες και στη συνέχεια να κατέβει στο διάδρομο στο δωμάτιό του».
Το CNNi ρώτησε από το ρωσικό υπουργείο Άμυνας σχετικά με τους ισχυρισμούς για βασανιστήρια στην Ολένιβκα και για σχόλια σχετικά με τα πορίσματα της έρευνάς του, αλλά δεν έλαβε απάντηση.
Το κέντρο κράτησης στην Ολένιβκα έχει αποκοπεί από τον έξω κόσμο από τα τέλη Μαΐου. Κάθε μέρα που περνά, η ελπίδα να αποκτήσουμε γνώσεις για το τι πραγματικά συνέβη εκεί, τόσο πριν όσο και μετά τον φρικτό θάνατο περισσότερων από 50 αιχμαλώτων πολέμου, σταδιακά εξασθενεί.
Επιμέλεια, απόδοση: Σπυριδούλα Σκούρα
Russia claims Ukraine used US arms to kill jailed POWs. Evidence tells a different story. By Tim Lister, Gianluca Mezzofiore, Vasco Cotovio, Benjamin Brown and Kostan Nechyporenko, CNN
