Σε μια εβδομάδα, όπως σημειώνει η Guardian κατά την οποία η διαμάχη για τις αρχαιότητες του πέμπτου αιώνα π.Χ. ξέσπασε με νέο σθένος, τα δοκάρια μετακινήθηκαν με απροσδόκητους τρόπους. Γι’ αυτό και ο Νίκος Σταμπολίδης, κλασικός αρχαιολόγος στο επάγγελμα και τα τελευταία δύο χρόνια διευθυντής του μουσείου, βρίσκεται σε πολύ καλή διάθεση. «Ήταν μια υπέροχη εβδομάδα», δήλωσε στον Observer. «Νομίζω ότι είναι δίκαιο να πούμε ότι τα γεγονότα μας προχωρούν μπροστά και είναι υπέρ μας. Είμαι αισιόδοξος και πολύ αισιόδοξος».
Τους τελευταίους 24 μήνες, η προσπάθεια της Ελλάδας να επανενώσει τους θησαυρούς -που αγοράστηκαν από το Βρετανικό Μουσείο το 1816 από τον χρεοκοπημένο λόρδο Έλγιν, ο οποίος τους απέκτησε ο ίδιος υπό συνθήκες που θεωρήθηκαν στην καλύτερη περίπτωση αμφιλεγόμενες- εξελίχθηκε με τρόπους που ούτε ο Σταμπολίδης δεν θα τολμούσε να φανταστεί.
Πρώτα ήρθε η επιστροφή από την Ιταλία του θραύσματος του Φάγκαν, ένας εναρκτήριος επαναπατρισμός από ένα κράτος σε ένα άλλο μέρος της μνημειώδους ζωφόρου που κάποτε κοσμούσε τον Παρθενώνα, τον κυρίαρχο ναό της Ακρόπολης, που χτίστηκε προς τιμήν της πολεμίστριας-θεάς Αθηνάς.
Στη συνέχεια ήρθε η «δωρεά» τριών ακόμη κομματιών από το Βατικανό: πρωτοποριακές κινήσεις στην εκστρατεία για την αποκατάσταση των θησαυρών στον τόπο όπου σκαλίστηκαν. «Αλλά ήταν και κάτι άλλο», είπε ο διευθυντής παίρνοντας τα γύψινα εκμαγεία που στέκονται στη θέση των «εξόριστων» μαρμάρων που βρίσκονται τώρα στο Λονδίνο. «Αυτή η μεγάλη αλλαγή στο συναίσθημα στη Βρετανία που δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητη».
Πως ο Κάμερον προσπάθησε να αντιστρέψει το κλίμα
Μία άλλη πτυχή του θέματος θίγει ο διπλωματικός συντάκτης του Guardian Πάτρικ Γουίντουρ, λέγοντας ότι ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, συμμετείχε σε διήμερη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες την Τρίτη (29/11), όταν κανονίστηκε συνάντηση με τον υπουργό Εξωτερικών, Ντέιβιντ Κάμερον. Υπήρχαν πολλά να συζητηθούν για το μεταναστευτικό, καθώς και για την επιχείρηση αρωγής στη Γάζα. Από την πλευρά του Ηνωμένου Βασιλείου υπήρχε ένας όρος: να μην υπάρχουν κάμερες.
Ο Γεραπετρίτης συμφώνησε πρόθυμα, και μπορεί κανείς να υποθέσει ότι δεν χρειάστηκε παρά μόνο ένα αθόρυβο ανασηκωμένο φρύδι από τον λόρδο Κάμερον για να πάρει διακριτικά αποστάσεις ο πρώην πρωθυπουργός από την παράξενη απόφαση του Ρίσι Σούνακ να ακυρώσει την προγραμματισμένη επίσκεψη στην Ντάουνινγκ Στριτ με τον Έλληνα ομόλογό του, Κυριάκο Μητσοτάκη, που είχε οριστεί για τις 12.30 το μεσημέρι της Τρίτης.
Το No 10 επιθυμεί να αφήσει πίσω του τα διπλωματικά συντρίμμια. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Μόνο το 12% των Βρετανών ψηφοφόρων πιστεύει ότι το unfair του Σούνακ ήταν η σωστή απόφαση, σύμφωνα με δημοσκόπηση του YouGov. Η επίσημη βρετανική θέση παραμένει ότι ο Μητσοτάκης αθέτησε τη δέσμευση να μην μιλήσει για την ιδιοκτησία των μαρμάρων του Παρθενώνα κατά την τετραήμερη επίσκεψή του.
Αν ο Μητσοτάκης είχε συμφωνήσει σε αυτή την αυτολογοκρισία, οι συνεργάτες του λένε ότι δεν είναι αλήθεια, θα ήταν η πρώτη φορά που θα συναινούσε σε τέτοιους όρους για μια επίσκεψη. Σε πρόσφατα ταξίδια, συμπεριλαμβανομένης μιας ομιλίας στο London School of Economics τον Νοέμβριο του 2022, και σε μια συνάντηση με τον Μπόρις Τζόνσον το 2021, ο Μητσοτάκης, ένας πρώην τραπεζίτης με σπουδές στο Χάρβαρντ και το LSE, ανέπτυξε με ηρεμία τα επιχειρήματά του. Στη δεύτερη από αυτές τις επισκέψεις είχε επίσης ιδιωτικές συνομιλίες με τον Τζορτζ Όσμπορν, τον πρώην καγκελάριο και πρόεδρο του Βρετανικού Μουσείου, όπου συζητήθηκε μια συμφωνία δανείου.
Έκπληκτοι και οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες
Το επεισόδιο άφησε τους Ευρωπαίους διπλωμάτες στο Λονδίνο έκπληκτους. Ο Μητσοτάκης, πρόσφατα επανεκλεγμένος κάτι σπάνιο στην ευρωπαϊκή πολιτική, φαίνεται να είναι φυσικός ιδεολογικός σύντροφος του Σουνάκ.
Επιπλέον, πολλοί διπλωμάτες είχαν υποθέσει ότι ο διορισμός του Κάμερον ήταν ένα μήνυμα ότι ο Σούνακ, με περιορισμένο όραμα στα παγκόσμια ζητήματα, ανέθετε σε μεγάλο βαθμό τη διπλωματία στον Κάμερον, εν μέρει για να πάρει χρόνο να επικεντρωθεί στα εσωτερικά ζητήματα ενόψει των εκλογών του επόμενου έτους.
Η παλαιά διευθέτηση, σύμφωνα με την οποία ο υπουργός Εξωτερικών ήταν ο εντολοδόχος του πρωθυπουργού, είχε εγκαταλειφθεί, υποτίθεται, επιτρέποντας στον Κάμερον να προσδώσει κάποια βαρύτητα στις υπερπόντιες συναλλαγές της Βρετανίας.
Αυτό ήταν σίγουρα το κλίμα μέσα στο Υπουργείο Εξωτερικών, όπου οι άνθρωποι εντυπωσιάστηκαν από την ποιότητα της ομιλίας του Κάμερον προς το προσωπικό. Αισθάνθηκαν ότι τους δόθηκε ένα εισιτήριο εισόδου πίσω στη μεγάλη κατηγορία. Το γεγονός ότι ο Μπενιαμίν Νετανιάχου βρήκε το χρόνο να συναντήσει τον υπουργό Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου στο Ισραήλ ήταν ένα σημάδι ότι ο Κάμερον είχε ανοίξει πόρτες για τη Βρετανία.
Τώρα οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες αναρωτιούνται πώς θα εξελιχθεί η σχέση Σούνακ – Κάμερον και αν σηματοδοτεί την αρχή ενός νέου περίεργου ζευγαριού στο οποίο ο Κάμερον θα έχει το ρόλο του ευγενικού Πίτερ Κάρινγκτον (διακεκριμένο στέλεχος των Τόρις που παραιτήθηκε από υπουργός Εξωτερικών το 1982 αναλαμβάνοντας την ευθύνη τρεις ημέρες μετά την εισβολή της Αργεντινής στα νησιά Φόκλαντ), ενώ ο Σούνακ επιδιώκει να γίνει μια σύγχρονη Μάργκαρετ Θάτσερ που θα φωνάζει «όχι, όχι, όχι» στους ξένους.
Ποιες είναι οι εξηγήσεις που δίνουν
Αναζητώντας μια λογική για την κίνηση του Σούνακ, κάποιοι αναρωτιούνται αν το Νο 10 πήρε τη φράση «πολιτιστικός πόλεμος» πολύ κυριολεκτικά και ήλπιζε ότι οι Εργατικοί θα μπορούσαν να παγιδευτούν και να περιγράψουν τα μάρμαρα του Παρθενώνα ως λάφυρα της βρετανικής αποικιοκρατίας. Στις ΗΠΑ άλλωστε, ένας πολιτιστικός πόλεμος έχει κυριολεκτικά διεξαχθεί μνημείο προς μνημείο, και δεν υπάρχει μεγαλύτερο μνημείο από αυτά τα γλυπτά.
Τα αγάλματα έχουν μια κεντρική θέση στην ελληνική πολιτιστική ζωή που δεν μοιράζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο. Περισσότερο από το 70% των Βρετανών δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ το Βρετανικό Μουσείο. Για κάποιους, τα μάρμαρα του Παρθενώνα θεωρούνται παιχνίδι παμπ και η Ακρόπολη η επόμενη ομάδα που κληρώνει η Μπράιτον και Χόουβ Άλμπιον στο Europa League.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα θεωρία για τη συμπεριφορά του Σούνακ δεν είναι η επιστροφή των αγαλμάτων, αλλά των μεταναστών. Κυρίαρχο θέμα της προγραμματισμένης συζήτησης των δύο ανδρών υποτίθεται ότι θα ήταν η επικαιροποίηση του κοινού σχεδίου δράσης Ηνωμένου Βασιλείου-Ελλάδας του 2020 για τη μετανάστευση. Όταν πρόκειται για το «σταμάτημα των πλοίων», ο Μητσοτάκης υπήρξε αποτελεσματικός. Ο αριθμός των ανθρώπων που φτάνουν στην Ελλάδα για να ζητήσουν άσυλο έχει πέσει κατακόρυφα, εν μέρει λόγω της συμφωνίας με την Τουρκία. Σε ένα άλλο σημείο της συνέντευξής του στο BBC, ο Μητσοτάκης είπε ότι παρατήρησε ότι ένα σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων που φθάνουν στο Ηνωμένο Βασίλειο φθάνουν μέσω νόμιμων οδών.
Όπως και να ‘χει, το γεγονός αυτό άφησε τους διπλωμάτες στο Λονδίνο να επανεκτιμήσουν τον χαρακτήρα του Σούνακ και τη στρατηγική του επιρροή.
Η επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα και η αλλαγή στην πολιτιστική διπλωματία
Όπως επεσήμανε ένας διπλωμάτης, αν ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, με τις μυριάδες εκρηκτικές διαφωνίες του με την Ελλάδα, είναι έτοιμος να επισκεφθεί την Αθήνα την επόμενη εβδομάδα αναζητώντας ένα «νέο κεφάλαιο στις σχέσεις», πώς είναι δυνατόν ο Σούνακ να έχει μια τέτοια διαφωνία για το περιεχόμενο ενός μουσείου, ή για αυτό που περιέγραψε ως «αναψηλάφηση του παρελθόντος»;
Επιπλέον, το ρεύμα στην πολιτιστική διπλωματία είναι αντίθετο με τη σχολή του «όποιος βρίσκει, κρατάει» που υποστηρίζει ο Βρετανός πρωθυπουργός.
Σε όλη την Ευρώπη, οι διπλωμάτες κάνουν μια μελετημένη προσπάθεια να αντιμετωπίσουν το δύσκολο ζήτημα της αποικιακής επιστροφής, συμπεριλαμβανομένων των αντικειμένων που εκλάπησαν σε περιόδους άνισων σχέσεων εξουσίας.
Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Γερμανίδα υπουργός Εξωτερικών, Αναλένα Μπέρμποκ, ταξίδεψε στη Νιγηρία για να παραδώσει μια σειρά από χάλκινα αντικείμενα από το Μπενίν, ως έναν τρόπο αντιμετώπισης «μιας σκοτεινής αποικιακής ιστορίας». Το Βρετανικό Μουσείο διατηρεί 900 από αυτά τα χάλκινα αντικείμενα.
Μόλις την περασμένη εβδομάδα, οι γερμανικές αρχές επέστρεψαν 75 αρχαιολογικά αντικείμενα στην κυβέρνηση του Μεξικού σε μια τελετή που πραγματοποιήθηκε στην πρεσβεία του Μεξικού στο Βερολίνο. Το Μουσείο της Αφρικής στο Βέλγιο παρέδωσε πλήρη κατάλογο 84.000 αντικειμένων που υπόκεινται σε πιθανή επιστροφή στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Τόσο η Σικελία όσο και το Βατικανό επέστρεψαν τμήματα του Παρθενώνα στην Ελλάδα.
Ο Σούνακ, ωστόσο, έχει γυρίσει την πλάτη σε αυτή τη συζήτηση, αφήνοντας το Υπουργείο Εξωτερικών σε δύσκολη θέση. Απλώς δεν είναι βιώσιμο για τους Βρετανούς πολιτικούς να λένε ότι είναι θέμα των μουσείων να αποφασίσουν για τη νομιμότητα του περιεχομένου τους και για τα μουσεία να λένε ότι τα χέρια τους είναι δεμένα από τους κυβερνητικούς νόμους. Κάποια στιγμή, κάποιος στην κυβέρνηση θα πρέπει να αντιμετωπίσει αυτά τα ζητήματα στα ίσια και όχι με χειρονομίες.
