Απευθυνόμενος στους αποφοίτους του Boston College, ο κ. Μητσοτάκης έκανε για ακόμη μια φορά ειδική μνεία στη μάχη κατά του λαϊκισμού, αναγνωρίζοντας ότι: «Η γενιά μου και οι ηγέτες της χρειάστηκαμε χρόνο για να καταλάβουμε ότι οι Δημοκρατίες μας απειλούνται από τις Σειρήνες των λαϊκιστών που προσφέρουν εύκολες λύσεις σε περίπλοκα προβλήματα. Οι φωνές τους ακούγονται, κυρίως επειδή η εισοδηματική ανισότητα έχει αυξηθεί στις κοινωνίες μας και πολλοί, δικαιολογημένα, αισθάνονται ότι έχουν μείνει πίσω».
Ο πρωθυπουργός συμπλήρωσε δε: «Αυτοί είναι οι νέοι διαχωρισμοί στο εσωτερικό των κοινωνιών μας – διαχωρισμοί που είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης από την αδυναμία να εκτιμήσουμε τη δύναμη της ταυτότητας, την αξία του ανήκειν σε μια κοινότητα και τη σημασία που έχει αυτό για ανθρώπους που απλά δεν μπορούν να κατανοήσουν έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία».
Ο κ. Μητσοτάκης εξέφρασε την πίστη του ό,τι η νέα γενιά: «Δεν θα επαναλάβει τα λάθη του παρελθόντος. Αλλά για να το πετύχετε αυτό, για να εκπληρώσετε το ιερό καθήκον σας να αφήσετε στα παιδιά σας έναν καλύτερο κόσμο από αυτόν που κληρονομήσατε, πρέπει να λειτουργήσετε με διαφορετικό τρόπο».
Μάλιστα ενθάρρυνε, όλοψυχα όπως ανέφερε, όσους εκ των αποφοίτων σκέφτονται να υπηρετήσουν τα κοινά, να ακολουθήσουν αυτό το μονοπάτι: «Γιατί αν οι καλύτεροι και οι πιο έξυπνοι δεν εισέλθουν στο δημόσιο πεδίο, τότε αφήνετε χώρο σε άλλους να το πράξουν».
Σε αυτό το φόντο σημείωσε: «Ένας διάσημος Έλληνας ροκ σταρ της γενιάς μου, τραγούδησε έναν στίχο που πάντα με με άγγιζε. «Φοβάμαι όλα αυτά που θα γίνουν για μένα, χωρίς εμένα». «Μην αφήσετε αυτό να συμβεί στη γενιά σας» επισήμανε και ξεκαθάρισε: «Όσοι από εσάς ξεκινήσετε το συναρπαστικό ταξίδι να υπηρετήσετε τα κοινά, θυμηθείτε ότι είναι δική σας ευθύνη να σκέφτεστε τολμηρά, να μην φοβάστε αποφάσεις που δεν είναι δημοφιλείς και να εξηγείτε ξανά και ξανά ότι η πολιτική είναι κάτι πολύ περισσότερο από την αντανάκλαση συμφερόντων συγκεκριμένων ομάδων ή λόμπι».
Ολόκληρη η ομιλία του πρωθυπουργού:
Πατέρα Leahy, Πρόεδρε του Διοικητικού Συμβουλίου John Fish, Μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και Πρυτανικές Αρχές, Επίτιμοι Προσκεκλημένοι, Κυρίες και Κύριοι, και Απόφοιτοι της Τάξης του 2022.
Σας ευχαριστώ πολύ που με προσκαλέσατε να μιλήσω ενώπιόν σας σήμερα, σε μία πόλη που έχω μέσα στην καρδιά μου και ένα Κολλέγιο που είναι κυριολεκτικά μέρος του DNA της οικογένειάς μου.
Είναι μεγάλη τιμή και μεγάλη μου χαρά που έχω την ευκαιρία να μιλήσω σήμερα εδώ, αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι παραλίγο να μην τα καταφέρω. Όταν ο Πατέρας Leahy με προσκάλεσε, πριν από αρκετούς μήνες, να απευθύνω ομιλία στην τελετή αποφοίτησής σας, δέχτηκα αμέσως.
Όμως, λίγες εβδομάδες αργότερα, ο Πρόεδρος Biden με προσκάλεσε σε επίσημη επίσκεψη στον Λευκό Οίκο στις 16 Μαΐου, δηλαδή πριν από μία εβδομάδα, και η Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων Nancy Pelosi με κάλεσε να μιλήσω σε κοινή συνεδρίαση του Κογκρέσου μία μέρα αργότερα.
Όμως αυτή η ευτυχής συγκυρία μου έθεσε ένα μεγάλο δίλημμα. Τι θα έπρεπε να κάνω στο ενδιάμεσο της επίσκεψής μου μεταξύ DC (Ουάσιγκτον) και BC (Boston College).
Η απλούστερη απάντηση θα ήταν να μείνω στην Αμερική εννέα ολόκληρες μέρες, ίσως επισκεπτόμενος κάποιες από τις δυναμικές ελληνικές κοινότητες των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά με τον πόλεμο να μαίνεται 500 μίλια από τα σύνορα της Ελλάδας, δεν υπήρχε περίπτωση να λείψω από την πατρίδα μου για τόσο μεγάλο διάστημα.
Η επόμενη -αλλά πιο εξαντλητική επιλογή- ήταν να κάνω τέσσερα υπερατλαντικά αεροπορικά ταξίδια κατά τη διάρκεια αυτών των εννέα ημερών. Να πάω δηλαδή στην Washington, μετά να επιστρέψω στην πατρίδα για να ασχοληθώ με τα καθήκοντά μου και μετά να πετάξω πίσω στη Βοστώνη για να μιλήσω σήμερα στην τελετή αποφοίτησής σας.
Η τελευταία επιλογή ήταν να ζητήσω από τον Πατέρα Leahy αναβολή ενός έτους. Αλλά υπάρχουν τρεις σημαντικοί λόγοι για τους οποίους ήξερα ότι δεν μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο.
Ο πρώτος λόγος είναι ότι η σύζυγός μου, Μαρέβα, σπούδασε στο Boston College αποφοιτώντας με πτυχίο στις Πολιτικές Επιστήμες το 1989. Και ήξερα ότι θα την απογοήτευα πολύ, παρότι μπορεί να μην έλεγε τίποτα.
Δεύτερον, ο γιος μου, Κωνσταντίνος, αποφοίτησε από το Boston College το 2020 με πτυχίο στην Ιστορία και ήξερα ότι αν δεν ερχόμουν, θα άκουγα πολλά!
Τρίτον, δεν υπήρχε περίπτωση να έχανα ποτέ την ευκαιρία να μιλήσω στους αποφοίτους του επιφανέστερου Αμερικανικού Κολλεγίου με ελληνικό μότο: «Αιέν Αριστεύειν». Εν τέλει, αυτοί είναι οι λόγοι που αποφάσισα να ταξιδέψω από την Ελλάδα στην Αμερική δύο φορές τις τελευταίες 9 ημέρες και είμαι τόσο χαρούμενος που το έκανα!
Γνωρίζετε ότι το μότο του Harvard είναι στα λατινικά: «Veritas» – Αλήθεια. Στα λατινικά είναι και το μότο του Yale «Lux et Veritas» – Φως και Αλήθεια.
Αλλά ας το παραδεχτούμε. Όταν η φιλοσοφία σου είναι το «Αιέν Αριστεύειν», γνωρίζεις ήδη πώς να αναζητήσεις την Αλήθεια και το Φως. Άλλωστε είναι καλύτερο να επιλέγει κανείς ένα μότο από τα Ελληνικά, την αυθεντική γλώσσα των φιλοσόφων. Κρίμα που οι ιδρυτές αυτών των επίσης φημισμένων πανεπιστημίων δεν είχαν λάβει Ιησουίτικη παιδεία.
Μιλώντας για αριστεία, επιτρέψτε μου να συγχαρώ τον προπονητή Jerry York για την εκπληκτική του καριέρα. Γνωρίζουμε πολύ λίγα για το χόκεϊ επί πάγου στην Ελλάδα, αλλά υποθέτω ότι 1.162 νίκες και τέσσερα εθνικά πρωταθλήματα σίγουρα ταιριάζουν με το «Αιέν Αριστεύειν». Κύριε, προπονητά, εύχομαι να απολαύσετε την περίοδο της συνταξιοδότησής σας.
Κυρίες και κύριοι,
Kαθώς προετοίμαζα την ομιλία μου για σήμερα, θυμήθηκα τις μέρες της αποφοίτησής μου από το Πανεπιστήμιο, μια ολόκληρη γενιά πριν, το 1990.
Oμιλητής στην δική μου τελετή αποφοίτησης εκείνες τις συναρπαστικές ημέρες ήταν ο Καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, Helmut Kohl, ο οποίος προετοίμαζε ήδη το έδαφος για την επανένωση της διαιρεμένης χώρας του.
«Είναι μέρες χαράς, υπερηφάνειας και ευγνωμοσύνης», μάς είχε πει τότε ο Καγκελάριος Kohl. «Η ελευθερία και η ενότητα γίνονται πραγματικότητα. Το όνειρο ενός ελεύθερου, ειρηνικού και δίκαιου κόσμου θα πραγματοποιηθεί, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα εγκαταλείψουμε τις κοινές μας προσπάθειες».
Και εκείνος κι εμείς στο ακροατήριο, είχαμε κάθε λόγο να είμαστε ενθουσιώδεις. Μόλις οκτώ μήνες πριν από την αποφοίτησή μου, το Τείχος του Βερολίνου, το απόλυτο σύμβολο διαχωρισμού μεταξύ ελευθερίας και δημοκρατίας από τη μία πλευρά και καταστολής και ολοκληρωτισμού από την άλλη, είχε καταρρεύσει.
Ακόμη θυμάμαι να ανατριχιάζω, παρακολουθώντας από την τηλεόραση αυτά τα γεγονότα να εκτυλίσσονται.
Μέσα σε ένα χρόνο από τότε, τα κομμουνιστικά καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης ανετράπησαν, η Σοβιετική Ένωση έπαψε να υπάρχει και τα τελευταία απομεινάρια του Ψυχρού Πολέμου εξαφανίστηκαν.
Είναι δύσκολο να σας μεταδώσω πόσο αισιόδοξες ήταν οι εποχές εκείνες. Δεν απολαμβάναμε απλώς τη στιγμή. Κάναμε και προβλέψεις για το μέλλον.
Σε ένα δοκίμιο με πολυάριθμες αναφορές, «Το τέλος της Ιστορίας;» -προσέξτε το ερωτηματικό- ο πολιτικός επιστήμονας Francis Fukuyama έγραφε πως «ο θρίαμβος των Δυτικών ιδεών, αντικατοπτρίζεται στο γεγονός ότι κάθε άλλο σύστημα, ως εφικτή εναλλακτική προς στον Δυτικό Φιλελευθερισμό, έχει πλήρως εξαντληθεί».
Αυτό φαινόταν μια πολύ προφανής παραδοχή εκείνη την εποχή.
Πιστεύαμε τότε ότι ο οικονομικός θρίαμβος της Δύσης επί της Σοβιετικής Ένωσης είχε αμετάκλητα καταδείξει ότι η Δημοκρατία ήταν η ιδανική μορφή διακυβέρνησης για κάθε εποχή και κάθε λαό.
Πιστεύαμε ότι ο παγκόσμιος καπιταλισμός, το ελεύθερο εμπόριο και η κατάργηση των εμποδίων στην επικοινωνία, αυτό που ονομάζουμε σήμερα παγκοσμιοποίηση, θα οδηγούσαν σε έναν νέο κόσμο ευημερίας για όλους.
Πιστεύαμε στη δύναμη της τεχνολογίας και της καινοτομίας για την επίλυση όλων των προβλημάτων.
Λοιπόν, κυρίες και κύριοι, αντί να δημιουργήσουμε αυτόν τον ελεύθερο, ειρηνικό και δίκαιο κόσμο, για τον οποίο μιλούσε ο Καγκελαριος Kohl, αντ’ αυτού η δική μου γενιά που αποφοίτησε και οι ηγέτες της, σταματήσαμε την προσπάθεια, αφεθήκαμε στον φιλελεύθερο εφησυχασμό μας και τελικά «χαλαρώσαμε τις κοινές μας προσπάθειες» όπως το έλεγε ο Καγκελάριος.
Τότε, ήταν πιο δύσκολο, μέσα στο κλίμα αισιοδοξίας, να διακρίνουμε τα σημάδια ότι ο κόσμος ήταν πράγματι πολύ πιο περίπλοκος και ότι η ελευθερία και η Δημοκρατία επρόκειτο να αντιμετωπίσουν ένα τσουνάμι προκλήσεων, μεταξύ των οποίων και η άνοδος των λαϊκιστικών και εθνικιστικών αντιλήψεων σε ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά πρέπει να σας πω, αυτά τα σημάδια υπήρχαν.
Αλλά η γενιά μου πίστεψε ότι η Δημοκρατία ήταν εύκολη υπόθεση. Ξεχάσαμε ότι απαιτεί συνεχή προσπάθεια και συστηματική συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.
Όταν ο σπουδαίος Πρόεδρός σας Abraham Lincoln μιλούσε εύγλωττα για το «ανολοκλήρωτο έργο της Δημοκρατίας», σκοπός του ήταν αυτές οι λέξεις να αντηχήσουν στο μέλλον, αλλά στη δεκαετία του ‘90, έμειναν μόνο στις σελίδες της Ιστορίας.
Μπροστά στην ευφορία που δημιούργησε η κατάρρευση του κομμουνισμού, πολιτικοί και πολιτικοί επιστήμονες θεώρησαν ότι ο οικονομικός φιλελευθερισμός θα δημιουργούσε πιο ανοιχτές κοινωνίες τόσο στη Ρωσία όσο και στην Κίνα.
Και θα περιόριζε τις φιλοδοξίες των απολυταρχικών ηγετών που πάντοτε αντιμετωπίζουν με απαξίωση τους πυλώνες της Δημοκρατίας -ελεύθερη έκφραση, ελευθεροτυπία, ελεύθερες εκλογές- και επιδιώκουν την ανατροπή τους με κάθε δυνατό μέσο.
Μπέρδεψαν την άνοδο της χρηματιστηριακής αγοράς με την παγκόσμια ευημερία. Δεν συνειδητοποίησαν ότι όλες οι μεγάλες ανατροπές παράγουν όχι μόνο νικητές αλλά και ηττημένους.
Η γενιά μου και οι ηγέτες της χρειάστηκαμε χρόνο για να καταλάβουμε ότι οι Δημοκρατίες μας απειλούνται από τις Σειρήνες των λαϊκιστών που προσφέρουν εύκολες λύσεις σε περίπλοκα προβλήματα. Οι φωνές τους ακούγονται, κυρίως επειδή η εισοδηματική ανισότητα έχει αυξηθεί στις κοινωνίες μας και πολλοί, δικαιολογημένα, αισθάνονται ότι έχουν μείνει πίσω.
Αυτοί είναι οι νέοι διαχωρισμοί στο εσωτερικό των κοινωνιών μας – διαχωρισμοί που είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης από την αδυναμία να εκτιμήσουμε τη δύναμη της ταυτότητας, την αξία του ανήκειν σε μια κοινότητα και τη σημασία που έχει αυτό για ανθρώπους που απλά δεν μπορούν να κατανοήσουν έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία.
Τα τελευταία τριάντα χρόνια, αγκαλιάσαμε ολόψυχα την τεχνολογία ως δύναμη του καλού, χωρίς να αναλύσουμε πλήρως τις οικονομικές, κοινωνικές αλλά και ηθικές επιπτώσεις της.
Πάρτε για παράδειγμα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πριν από μία δεκαετία, χαιρετίζονταν, δίχως αμφιβολία, ως μια κοινωνική επανάσταση, ανατρέποντας την παραδοσιακή από πάνω προς τα κάτω ιεραρχία της πληροφόρησης και των μέσων ενημέρωσης.
Η αποθέωση της ελευθερίας του λόγου. Ένα θεόσταλτο εργαλείο που θα επέτρεπε στις δημοκρατικές δυνάμεις σε όλο τον κόσμο να οργανωθούν και να γκρεμίσουν την κυβερνητική λογοκρισία αυταρχικών καθεστώτων.
Και πού βρισκόμαστε σήμερα; Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολώνουν τη δημόσια συζήτηση και μετατρέπουν τη δημόσια σφαίρα σε μια σύγχρονη εκδοχή του Πύργου της Βαβέλ, όπου μιλάμε διαφορετικές γλώσσες και ακούμε μόνο όσους μοιράζονται τις ίδιες απόψεις μαζί μας.
Επιπλέον, είμαστε και πάλι αντιμέτωποι με το αδιανόητο. Έναν πόλεμο στην ευρωπαϊκή ήπειρο που προκαλεί ατελείωτο ανθρώπινο πόνο, αλλά μας απειλεί και με παγκόσμια ύφεση.
Για να μην αναφέρουμε τον «ελέφαντα στο δωμάτιο», την κλιματική αλλαγή. Το πιο περίπλοκο πρόβλημα συλλογικής δράσης που έχει αντιμετωπίσει ποτέ η ανθρωπότητα.
Είμαι βέβαιος ότι θα σκέφτεστε, «γιατί ο Πατέρας Leahy κάλεσε αυτόν τον τύπο να μιλήσει για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος σε μια μέρα γιορτής και χαράς»;
Το κάνω ακριβώς επειδή έχω πολύ μεγάλη πίστη ότι η γενιά σας δεν θα επαναλάβει τα λάθη του παρελθόντος. Αλλά για να το πετύχετε αυτό, για να εκπληρώσετε το ιερό καθήκον σας να αφήσετε στα παιδιά σας έναν καλύτερο κόσμο από αυτόν που κληρονομήσατε, πρέπει να λειτουργήσετε με διαφορετικό τρόπο.
Θα ήθελα να επικαλεστώ τα λόγια του Vaclav Havel, ο οποίος στην ομιλία του κατά την τελετή αποφοίτησης στο Χάρβαρντ το 1995, μίλησε για την έννοια της «ριζικής ανανέωσης του αισθήματος ευθύνης μας».
«Η συνείδησή μας πρέπει να φτάσει να συμβαδίζει με τη λογική μας», έλεγε τότε. Και μου θύμισε τα λόγια του διάσημου Έλληνα συγγραφέα, του Νίκου Καζαντζάκη που έγραψε: «Ν’ αγαπάς τὴν εὐθύνη. Να λές: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος νὰ σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω».
Είναι αυτή η αίσθηση ευθύνης που με οδήγησε στον δημόσιο βίο, ως Βουλευτή, Υπουργό, αρχηγό κόμματος και Πρωθυπουργό. Και είναι αυτό το βασικό μήνυμα της συλλογικής ευθύνης και της ατομικής δράσης που ελπίζω η γενιά σας να κάνει πράξη.
Η πρώτη σας ευθύνη είναι να αλλάξετε ριζικά τον τρόπο που οραματίζεστε τη Δημοκρατία στον 21ο αιώνα, χωρίς να παραμελείτε τα «πολιτικά» σας καθήκοντα. Όχι, όχι, δεν προτείνω να γίνετε όλοι πολιτικοί.
Αλλά για όσους από εσάς σκέφτεστε να υπηρετήσετε τα κοινά, σας ενθαρρύνω ολόψυχα να ακολουθήσετε αυτό το μονοπάτι. Γιατί αν οι καλύτεροι και οι πιο έξυπνοι δεν εισέλθουν στο δημόσιο πεδίο, τότε αφήνετε χώρο σε άλλους να το πράξουν.
Ένας διάσημος Έλληνας ροκ σταρ της γενιάς μου, τραγούδησε έναν στίχο που πάντα με με άγγιζε. «Φοβάμαι όλα αυτά που θα γίνουν για μένα, χωρίς εμένα». Μην αφήσετε αυτό να συμβεί στη γενιά σας.
Όσοι από εσάς ξεκινήσετε το συναρπαστικό ταξίδι να υπηρετήσετε τα κοινά, θυμηθείτε ότι είναι δική σας ευθύνη να σκέφτεστε τολμηρά, να μην φοβάστε αποφάσεις που δεν είναι δημοφιλείς και να εξηγείτε ξανά και ξανά ότι η πολιτική είναι κάτι πολύ περισσότερο από την αντανάκλαση συμφερόντων συγκεκριμένων ομάδων ή λόμπι.
Και για όσους από εσάς επιλέξετε άλλους δρόμους στη ζωή σας, σας παρακαλώ θυμηθείτε το δίδαγμα της Αρχαίας Αθήνας: Για να ευδοκιμήσει μια Δημοκρατία πρέπει όλοι οι πολίτες να συμμετέχουν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στις υποθέσεις του κράτους.
Αν η πόλη ευδοκιμεί, όπως λέει ο Περικλής σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, θα είμαστε όλοι καλύτερα. Λέει στον Επιτάφιο λόγο ο Περικλής: το συμφέρον ενός ιδιώτη εξυπηρετείται καλύτερα όταν η πόλη στο σύνολό της είναι επιτυχημένη παρά όταν υπάρχει ατομική ευημερία αλλά συλλογική αποτυχία. Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι προσωπικά ευκατάστατος, αλλά αν η χώρα του καταστραφεί, γίνεται μέτοχος αυτής της γενικής καταστροφής. Ενώ αντίθετα η προσωπική ατυχία είναι πολύ πιο εύκολα αντιμετωπίσιμη σε μια χώρα που χαίρει ευημερίας.
Η Δημοκρατία, αυτή η μέχρι τότε αδιανόητη ιδέα της διακυβέρνησης του λαού από τον λαό, για τον λαό, ήταν το πιο σημαντικό άλμα προόδου στην ανθρώπινη ιστορία. Και τοποθέτησε τον άνθρωπο στο κέντρο του σύμπαντος.
Στην αρχαία Ελλάδα, τα κτίρια κατασκευάζονταν για να φιλοξενούν ανθρώπινα σώματα και να τέρπουν τα μάτια ανδρών και γυναικών, όχι γιγάντων. Οι Θεοί απεικονίζονταν ως άνθρωποι, όχι ως ζώα, τέρατα ή φανταστικά πλάσματα.
Και ο κυβερνήτης -ο νομοθέτης και ο δικαστής- ήταν για πρώτη φορά ο απλός πολίτης. Όπως έγραψε ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη: «Θαύματα υπάρχουν πολλά, τίποτε όμως πιο θαυμαστό από τον άνθρωπο».
Η επανεφεύρεση της δημοκρατίας τον 21ο αιώνα μπορεί να ακούγεται δύσκολη υπόθεση. Αλλά αυτή είναι η πρόκληση που έχετε μπροστά σας.
Σας προτρέπω να μην αφήνετε σε άλλους να κρίνουν την επιβίωση των δημοκρατικών μας ιδεωδών.
Εάν πιστεύετε ότι είστε οι καλύτεροι και ο πιο έξυπνοι -που πρέπει να το πιστεύετε, αφού αποφοιτάτε από αυτό το πανεπιστήμιο- τότε αναλάβετε τις ευθύνες σας.
Επειδή δεν μπορείτε να αναθέσετε αυτήν την ευθύνη σε κανέναν άλλο.
Το πώς θα μοιάζει η Δημοκρατία σε 20 ή 30 χρόνια, όταν εσείς θα είστε σε θέσεις επιρροής και εξουσίας, εξαρτάται από εσάς.
Έχετε την ευλογία να έχετε αποκτήσει μια εξαιρετική εκπαίδευση. Είμαι βέβαιος ότι όλοι έχετε ξεπεράσει τη μια ή την άλλη μορφή αντιξοότητας για να βρίσκεστε εδώ που βρίσκεστε σήμερα. Μη χάνετε την πίστη σας ότι μπορείτε να αλλάξετε τον κόσμο και να τον κάνετε ένα καλύτερο μέρος για όλους.
Το πανεπιστήμιό σας σάς έχει διδάξει τη δύναμη της ορθολογικής σκέψης. Αγκαλιάστε την με σθένος. Ο Πρόεδρος Ομπάμα, μιλώντας σε μια άλλη τελετή αποφοίτησης πριν από μερικά χρόνια, είχε επισημάνει πολύ σωστά ότι «στην πολιτική και στη ζωή, η άγνοια δεν είναι αρετή. Δεν είναι ωραίο να μην ξέρεις για τι μιλάς».
Αλλά θα ήθελα να προσθέσω το εξής: κάντε το με ταπεινοφροσύνη. Με απόλυτη ταπεινοφροσύνη. Όσο περήφανοι και αν είστε για όσα πετύχατε, μην αφήσετε κανέναν να σας κατηγορήσει ότι είστε μια απόμακρη ελίτ.
Μην σκέφτεστε κλεισμένοι μέσα στον μικρόκοσμό σας. Πλησιάστε όσους δεν είχαν το προνόμιo μίας πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Κατανοήστε τις ανησυχίες τους.
Να είστε περήφανοι για τα επιτεύγματά σας, αλλά μην υποκύπτετε στην αλαζονεία να πιστεύετε ότι όλα όσα έχετε καταφέρει στη ζωή οφείλονται αποκλειστικά στη σκληρή δουλειά σας. Η τύχη παίζει μεγαλύτερο ρόλο στη ζωή απ’ ό,τι νομίζουμε.
Και προτού κατέβω από το βήμα, υπάρχει κάτι ακόμα που θέλω να μοιραστώ μαζί σας, από την εμπειρία μου ως μεσήλικας. Ενώ θα κάνετε ό,τι περισσότερο μπορείτε για να βελτιώσετε τον κόσμο και να αφήσετε το σημάδι σας σε αυτόν, αφιερώστε χρόνο για να απολαύσετε το μεγάλο δώρο που σας χάρισε ο Θεός: τη ζωή.
Το κυνήγι της ευτυχίας είναι ένα ελληνικό κληροδότημα, όπως η Δημοκρατία. Η ακαδημαϊκός Edith Hamilton, συγκρίνοντας προηγούμενους πολιτισμούς με τον Ελληνικό πολιτισμό, σημείωσε ότι τους παλαιότερους πολιτισμούς τους απασχολούσε ο θάνατος και επικέντρωναν όλες τους τις Τέχνες σε αυτόν, ενώ οι Έλληνες κοίταξαν κατάματα τη χαρά της ζωής.
«Το να χαίρεσαι τη ζωή, το να βρίσκεις τον κόσμο όμορφο και ευχάριστο για να ζεις μέσα του, ήταν σημάδι του ελληνικού πνεύματος, που το ξεχώριζε από όσα προηγήθηκαν», έγραψε η Hamilton.
Πριν από έναν αιώνα, ο Κωνσταντίνος Καβάφης έγραφε το πιο διάσημο ποίημά του, την «Ιθάκη». Το νόημά του ήταν απλό. Σημασία δεν έχει ο προορισμός, αλλά το ταξίδι.
«Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι.
Χωρίς αυτήν δεν θα ‘βγαινες στον δρόμο.
Άλλά δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τί σημαίνουν»
Θέλω να ευχηθώ σε όλους σας καλή επιτυχία στην επίτευξη των στόχων που έχετε θέσει για τον εαυτό σας σήμερα, αλλά με τον καιρό θα ανακαλύψετε, όπως και εγώ, ότι τίποτα δεν θα σας κάνει να νιώσετε πιο πλήρεις, από τις σχέσεις που δημιουργείτε και καλλιεργείτε στη ζωή σας.
Δώστε στα χρόνια που έρχονται ό,τι καλύτερο από το ταλέντο και τον δυναμισμό σας, αλλά μην παραβλέψετε την αγάπη των γονέων και των αδελφών σας που βρίσκονται σήμερα εδώ και σας θαυμάζουν, με χαρά που δεν κρύβεται, καθώς ξεκινάτε να ανακαλύψετε τη ζωή που ανοίγεται μπροστά σας σε αυτόν, τον 21ο, αιώνα.
Και είναι εξίσου σημαντικό να σκεφτείτε και να φροντίσετε τις σχέσεις που θα δημιουργήσετε στο μέλλον με τον σύζυγο ή τη συζυγό σας, τα παιδιά σας και τους φίλους σας.
Όπως έλεγαν κι οι Beatles, οι μεγάλοι «φιλόσοφοι» της νιότης μου: «Και στο τέλος, η αγάπη που παίρνεις είναι τόση όση και η αγάπη που δίνεις». Πάνω απ’ όλα, αυτό μετρά περισσότερο και εκεί θα βρείτε τη μεγαλύτερη ικανοποίηση.
Η καλύτερη συμβουλή που μπορώ να σας δώσω, καθώς σας αποχαιρετώ, είναι να μην ανησυχείτε για τους ανέμους και τις καταιγίδες που μπορεί να συναντήσετε καθώς ξανοίγεστε στην πραγματική ζωή. Οι άνθρωποι δεν φτιάχτηκαν για ασφαλή λιμάνια. Σαλπάρετε για τους μακρινούς ορίζοντες. Σας εγγυώμαι ότι θα είναι μια σπουδαία περιπέτεια.
Σας ευχαριστώ
