Ώρα μηδέν για την Ευρώπη: Τι σημαίνει το τέλος της συμφωνίας Ρωσίας – Ουκρανίας για το αέριο

Ενώπιον μίας νέας κρίσης στο φυσικό αέριο φαίνεται ότι βρίσκεται η Ευρώπη. Η πενταετής σύμβαση για τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας στην Ευρώπη τελειώνει στο τέλος Δεκεμβρίου. Τόσο η Ρωσία, όσο και η Ουκρανία αναφέρουν πως δεν υπάρχει ενδεχόμενο ανανέωσης της. 

Από την πλευρά του, ο Πούτιν ανέφερε πρόσφατα ότι «Η τρέχουσα σύμβαση για τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας στην Ευρώπη δεν θα ανανεωθεί».

Από την άλλη πλευρά, ο Ζελένσκι είχε δηλώσει ότι το Κίεβο θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο συνέχισης της διαμετακόμισης του ρωσικού φυσικού αερίου, αλλά μόνο υπό τον όρο ότι η Μόσχα δεν θα λάμβανε πληρωμές μέχρι το τέλος του πολέμου.

Πόσο μεγάλες είναι οι ποσότητες του φυσικού αερίου

Σύμφωνα με το Reuters, οι προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας είναι σχετικά μικρές. Η Ρωσία έστειλε περίπου 15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας το 2023 – μόλις το 8% της μέγιστης ροής ρωσικού φυσικού αερίου που είχε σταλεί προς την Ευρώπη το 2018-19.

Η Ρωσία ξόδεψε μισό αιώνα για να οικοδομήσει το μερίδιο της στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου, το οποίο στην κορύφωσή του ανερχόταν στο 35%. Παρόλα αυτά μετά την έναρξη του πολέμου, η Μόσχα έχει χάσει το μερίδιό της από αντιπάλους όπως η Νορβηγία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Κατάρ μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, η οποία ώθησε την ΕΕ να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο.

Οι τιμές του φυσικού αερίου της ΕΕ ανέβηκαν το 2022 σε υψηλά επίπεδα ρεκόρ μετά την απώλεια των ρωσικών προμηθειών. Το ράλι δεν θα επαναληφθεί, δεδομένων των μέτριων ποσοτήτων και του μικρού αριθμού πελατών για τις εναπομείνασες ποσότητες, σύμφωνα με αξιωματούχους και εμπόρους της ΕΕ.

Ουκρανική διαδρομή

Ο αγωγός της σοβιετικής εποχής Urengoy-Pomary-Uzhgorod φέρνει φυσικό αέριο από τη Σιβηρία μέσω της πόλης Sudzha – η οποία βρίσκεται τώρα υπό τον έλεγχο των ουκρανικών στρατιωτικών δυνάμεων – στην περιοχή Kursk της Ρωσίας. Στη συνέχεια ρέει μέσω της Ουκρανίας στη Σλοβακία. Στη Σλοβακία, ο αγωγός αερίου χωρίζεται σε κλάδους που πηγαίνουν στην Τσεχική Δημοκρατία και την Αυστρία.

Οι συνολικές εξαγωγές φυσικού αερίου της Ρωσίας μέσω της διαδρομής έχουν παραμείνει σταθερές παρά τη διακοπή των ροών από την Gazprom προς την αυστριακή OMV, στα μέσα Νοεμβρίου λόγω συμβατικής διαφοράς, καθώς άλλοι αγοραστές επενέβησαν για να αγοράσουν τις ποσότητες.

Η Αυστρία εξακολουθεί να λαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου της μέσω της Ουκρανίας, ενώ η Ρωσία αντιπροσωπεύει περίπου τα δύο τρίτα των εισαγωγών φυσικού αερίου της Ουγγαρίας.

Η Σλοβακία λαμβάνει περίπου 3 δισ. κυβικά μέτρα από τον ενεργειακό γίγαντα Gazprom ετησίως, επίσης περίπου τα δύο τρίτα των αναγκών της.

Η Τσεχική Δημοκρατία διέκοψε σχεδόν εντελώς τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τα ανατολικά πέρυσι, αλλά άρχισε να λαμβάνει φυσικό αέριο από τη Ρωσία το 2024.

Οι περισσότερες άλλες ρωσικές διαδρομές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είναι κλειστές, συμπεριλαμβανομένης της Yamal-Europe μέσω Λευκορωσίας και του Nord Stream κάτω από τη Βαλτική.

Η μόνη άλλη λειτουργική διαδρομή ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είναι ο Blue Stream και ο TurkStream προς την Τουρκία κάτω από τη Μαύρη Θάλασσα.

Η Τουρκία στέλνει κάποιες ποσότητες ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, μεταξύ άλλων στην Ουγγαρία.

Γιατί λειτουργεί η ουκρανική διαδρομή

Παρόλο που οι εναπομείναντες όγκοι διαμετακόμισης ρωσικού φυσικού αερίου είναι μικροί, το πρόβλημα για την ΕΕ παραμένει. Πολλά μέλη, όπως η Γαλλία και η Γερμανία, έχουν δηλώσει ότι δεν θα αγοράζουν πλέον ρωσικό φυσικό αέριο, σε αντίθεση με την Σλοβακία, την Ουγγαρία και την Αυστρία, οι οποίες έχουν στενότερους δεσμούς με τη Μόσχα.

Οι χώρες που εξακολουθούν να λαμβάνουν ρωσικό φυσικό αέριο, υποστηρίζουν ότι είναι το πιο οικονομικό καύσιμο και κατηγορούν επίσης τις γειτονικές χώρες της ΕΕ για τα υψηλά τέλη διαμετακόμισης που επιβάλλονται στις εναλλακτικές προμήθειες.

Η Ουκρανία εξακολουθεί να κερδίζει 0,8-1 δισεκατομμύριο δολάρια σε τέλη διέλευσης ετησίως από τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου. Σύμφωνα με υπολογισμούς του Reuters, οι συνολικές εξαγωγές αερίου από αγωγούς της Gazprom προς την Ευρώπη μέσω όλων των οδών το 2024 έχουν αυξηθεί στα 32 δισ. κυβικά μέτρα από 28,3 δισ. κυβικά μέτρα το 2023, όταν κατέρρευσαν στο χαμηλότερο επίπεδο από τη δεκαετία του 1970.

Η Ρωσία θα μπορούσε να κερδίσει περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια από τις πωλήσεις μέσω Ουκρανίας φέτος, με βάση μια μέση πρόβλεψη της ρωσικής κυβέρνησης για την τιμή του φυσικού αερίου στα 339 δολάρια ανά 1.000 κυβικά μέτρα, σύμφωνα με υπολογισμούς του Reuters.

Το μονοπώλιο της Ρωσίας που εξάγει φυσικό αέριο μέσω αγωγών Gazprom κατρακύλησε σε καθαρή ζημία 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2023, την πρώτη ετήσια ζημία του από το 1999, λόγω της απώλειας των αγορών φυσικού αερίου της ΕΕ.

Τα σενάρια αντικατάστασης της συμφωνίας

Η Ρωσία έχει δηλώσει ότι θα ήταν έτοιμη να παρατείνει τη συμφωνία διαμετακόμισης, αλλά το Κίεβο έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν θα το κάνει. Μια άλλη επιλογή είναι η Gazprom να προμηθεύσει μέρος του αερίου μέσω άλλης διαδρομής, για παράδειγμα μέσω TurkStream, Βουλγαρίας, Σερβίας ή Ουγγαρίας.

Ωστόσο, η χωρητικότητα μέσω αυτών των οδών είναι περιορισμένη. Η Ουγγαρία επιθυμεί να διατηρήσει την ουκρανική διαδρομή ανοιχτή, αλλά δήλωσε ότι θα συνεχίσει να λαμβάνει ρωσικό αέριο από το νότο, μέσω του αγωγού TurkStream στον πυθμένα της Μαύρης Θάλασσας.

Η ΕΕ και η Ουκρανία ζήτησαν επίσης από το Αζερμπαϊτζάν να διευκολύνει τις συζητήσεις με τη Ρωσία σχετικά με τη συμφωνία διαμετακόμισης φυσικού αερίου.
Ανώτερη πηγή της αζέρικης ενεργειακής εταιρείας SOCAR δήλωσε στο Reuters την Παρασκευή ότι η Μόσχα και το Κίεβο απέτυχαν να συμφωνήσουν στη συμφωνία που μεσολάβησε το Αζερμπαϊτζάν για τη συνέχιση των εξαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας.