Η πτώση του Άσαντ ήταν η μόνο η αρχή – Οι σοβαροί κίνδυνοι για την Μέση Ανατολή και τον κόσμο

Η Συρία αλλά κυρίως το Ιράν, το οποίο μαζί με τη Ρωσία βγαίνει αποδυναμωμένο από την πτώση του καθεστώτος Άσαντ καλούνται με ποιο στρατόπεδο θα συνταχθούν.

Για χρόνια, ο αμερικανικός στρατηγικός χάρτης της Μέσης Ανατολής κυριαρχούνταν από το Ιράν στο κέντρο της εξουσίας μιας «σιιτικής ημισελήνου», με τη Συρία ως χοάνη για τα ιρανικά όπλα που χρησιμοποιούνταν από τρομοκρατικές οργανώσεις για να επιτεθούν στο Ισραήλ και ως έδρα της ναυτικής και αεροπορικής παρουσίας της Ρωσίας στην περιοχή, όπως αναφέρουν οι New York Times.

Ωστόσο, όταν η συριακή κυβέρνηση έπεσε με εκπληκτική ταχύτητα το Σαββατοκύριακο μετά από περισσότερο από μισό αιώνα διακυβέρνησης, συντρίβοντας ένα ακόμη κρίσιμο στοιχείο της ημισελήνου, οι Aμερικανοί αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών αιφνιδιάστηκαν.

Μόλις την Παρασκευή (6/12), ανώτεροι Αμερικανοί αξιωματούχοι πίστευαν ότι ο πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ είχε περίπου ίσες πιθανότητες να αντέξει ακόμη και αν αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να κάνει χρήση των χημικών όπλων εναντίον του ίδιου του λαού του όπως είχε κάνει και στο παρελθόν.

Η Ουάσινγκτον ξύπνησε το πρωί της Κυριακής αντιμέτωπη με μια νέα πραγματικότητα. Πρόκειται ίσως για την πιο σημαντική αναταραχή στους 14 μήνες από τότε που η επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 στο Ισραήλ εξαπέλυσε ένα κύμα βίαιων αντιποίνων που άλλαξε την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή.

Τι θα γίνει με το Ιράν και τη Συρία

Τώρα, με την απομάκρυνση του Άσαντ, δύο επείγοντα και συναφή ερωτήματα κυκλοφορούν στην Ουάσινγκτον, μόλις έξι εβδομάδες πριν από την ορκωμοσία του εκλεγμένου προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για τη δεύτερη θητεία του. Μια θητεία στην οποία ο κόσμος μοιάζει δραματικά διαφορετικός από ό,τι όταν εγκατέλειψε το αξίωμά του πριν από μόλις τέσσερα χρόνια.

Πρώτον, θα διώξουν οι αντάρτες τους Ιρανούς και τους Ρώσους από το συριακό έδαφος, όπως έχουν απειλήσει ορισμένοι από τους ηγέτες τους; Ή, από ρεαλισμό, θα επιδιώξουν κάποιου είδους διευθέτηση με τις δύο δυνάμεις που ήταν αντίπαλοί τους στο μακρύ εμφύλιο πόλεμο;

Και οι Ιρανοί – αποδυναμωμένοι από την απώλεια της Χαμάς και της Χεζμπολάχ και τώρα του Άσαντ – θα καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι ο καλύτερος δρόμος τους είναι να ξεκινήσουν μια νέα διαπραγμάτευση με τον Τραμπ, λίγους μόνο μήνες αφότου έστειλαν εκτελεστές για να τον σκοτώσουν;

Ή, εναλλακτικά, θα προχωρήσουν στην κατασκευή μιας πυρηνικής βόμβας, το όπλο που ορισμένοι Ιρανοί θεωρούν ως την τελευταία γραμμή άμυνάς τους σε μια νέα εποχή όπου είναι περισσότερο ευάλωτοι;

Μπορεί να περάσουν μήνες προτού ξεκαθαρίσει η απάντηση σε οποιοδήποτε από αυτά τα ερωτήματα. Αλλά το πού θα πάνε τα πράγματα στη συνέχεια μπορεί να καθορίσει αν η Κυριακή (8/12) αποτέλεσε ημέρα απελευθέρωσης και την αρχή μιας ανοικοδόμησης – ή το προοίμιο για περισσότερη στρατιωτική δράση.

Ηγετικό ρόλο στις εξελίξεις έχει η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ

Πριν από την πτώση της Δαμασκού, ο ηγέτης της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ, της πρώην αντάρτικης ομάδας που είχε δεσμούς με την Αλ Κάιντα και η οποία ηγήθηκε της επέλασης που έριξε την κυβέρνηση Άσαντ, δήλωσε σε συνεντευξιαζόμενο στο CNNi ότι «η επανάσταση έχει μεταβεί από το χάος σε μια αίσθηση τάξης».

Όμως ο ηγέτης, ο Μοχάμαντ αλ Τζολάνι, ο οποίος εξακολουθεί να καταζητείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες ως τρομοκράτης, δεν έδωσε καμία ένδειξη για το πώς η ομάδα θα μπορούσε να προσπαθήσει να κυβερνήσει. «Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να οικοδομήσουμε θεσμούς», είπε, υπονοώντας ότι ήθελε τώρα μια κοινωνία στην οποία οι εκτοπισμένοι Σύροι θα ήθελαν να επιστρέψουν και να ανοικοδομηθούν. «Όχι μια χώρα όπου ένας μόνο κυβερνήτης λαμβάνει αυθαίρετες αποφάσεις».

Όπως το έθεσε ο Νταν Σαπίρο, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στο Ισραήλ και τώρα ανώτερος αξιωματούχος του Πενταγώνου με αρμοδιότητα στη Μέση Ανατολή, «κανείς δεν πρέπει να χύνει δάκρυα για το καθεστώς Άσαντ». Τουλάχιστον 580.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κατά την πρώτη δεκαετία του εμφυλίου πολέμου που ξεκίνησε το 2011, όπως υπολόγισε η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες πριν από τρία χρόνια, και εκατομμύρια έχουν τραυματιστεί ή εκτοπιστεί.

Αλλά είναι άλλο πράγμα να γιορτάζουμε την απομάκρυνση του Άσαντ, ο οποίος, σύμφωνα με τη ρωσική κρατική τηλεόραση, έφτασε στη Μόσχα την Κυριακή. Άλλο να διαχειριστείς το κενό εξουσίας που ακολουθεί και άλλο να διασφαλίσεις ότι η Συρία δεν θα γίνει ούτε ένα τρομοκρατικό κράτος διαφορετικού τύπου ούτε ένα αποτυχημένο κράτος, όπως έγινε στη Λιβύη μετά την εκθρόνιση και τη δολοφονία του Μουαμάρ Καντάφι πριν από 13 χρόνια.

Ο πρόεδρος Μπάιντεν, το αναγνώρισε όταν από την αίθουσα Ρούσβελτ του Λευκού Οίκου το απόγευμα της Κυριακής τόνισε ότι υπάρχει μια η ευκαιρία για τον κόσμο, η οποία κρύβει επίσης κινδύνους και αβεβαιότητα καθώς το ερώτημα είναι τι θα γίνει μετά.

«Μην κάνετε κανένα λάθος, ορισμένες από τις ομάδες ανταρτών που ανέτρεψαν τον Άσαντ έχουν το δικό τους ζοφερό ιστορικό τρομοκρατίας και παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», είπε.

Ο ίδιος σημείωσε ότι ηγέτες όπως ο κ. Τζολάνι «λένε τα σωστά πράγματα τώρα, αλλά καθώς αναλαμβάνουν μεγαλύτερη ευθύνη θα αξιολογούμε όχι μόνο τα λόγια τους, αλλά και τις πράξεις τους».

Οι προκλήσεις για τον Τραμπ

Αυτή η αξιολόγηση, ωστόσο, θα εναπόκειται σε μεγάλο βαθμό στην κυβέρνηση Τραμπ. Και θα δοκιμάσει το νόημα των αναρτήσεων του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που υποστηρίζουν ότι η καλύτερη στρατηγική είναι να μείνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες έξω.

Ο Τραμπ είναι απίθανο να έχει αυτή την πολυτέλεια. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν ήδη μια στρατιωτική δύναμη 900 ανδρών στην ανατολική Συρία, που κυνηγά και πλήττει τις δυνάμεις του ISIS. Και ενώ το ένστικτο του Τραμπ στην πρώτη του θητεία ήταν να αποχωρήσει, πείστηκε από τους στρατιωτικούς συμβούλους του ότι μια αμερικανική απόσυρση από τη συριακή βάση θα μπορούσε να παραλύσει την προσπάθεια περιορισμού και ήττας των δυνάμεων του ISIS.

Την Κυριακή, καθώς ο Άσαντ έφυγε, οι Ηνωμένες Πολιτείες έβαλαν στο στόχαστρο μαχητές του ISIS, ρίχνοντας βόμβες και πυραύλους σε μια αντιτρομοκρατική προσπάθεια που, σύμφωνα με αξιωματούχους, δεν είχε καμία σχέση με την πτώση της Δαμασκού. Ένας ανώτερος αξιωματούχος της κυβέρνησης δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι επρόκειτο για ένα «σημαντικό πλήγμα».

Είτε το αναγνωρίζει ο Τραμπ είτε όχι, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τεράστια συμφέροντα από το αν η Ρωσία εκδιωχθεί από τις ναυτικές εγκαταστάσεις της στην Ταρτούς, το μοναδικό λιμάνι της Μεσογείου για την επισκευή και την υποστήριξη των ρωσικών πολεμικών πλοίων.

«Για τη Ρωσία, η Συρία είναι το διαμάντι του στέμματος της εκτόξευσής της για να γίνει μια μεγάλη δύναμη στην περιοχή, μια περιοχή που παραδοσιακά αποτελούσε σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ», δήλωσε η Νατάσα Χολ, ειδική σε θέματα Συρίας στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών στην Ουάσινγκτον.

Η Ρωσία χρησιμοποίησε επίσης μια συριακή αεροπορική βάση για να σκοτώσει χιλιάδες Σύρους που αντιτάχθηκαν στον αλ Άσαντ. Σε μια εποχή νέων ψυχρών πολέμων, όπου η Ρωσία επιδιώκει να επεκτείνει την επιρροή της, το ενδεχόμενο η Μόσχα να χάσει οριστικά την πρόσβαση στη Συρία θα μπορούσε να αποτελέσει τεράστιο στρατηγικό πλεονέκτημα για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Θα αποτελέσει επίσης μια ενδιαφέρουσα πρώιμη δοκιμασία για το πώς ο Τραμπ χειρίζεται τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν, τη στιγμή που οι διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ουκρανίας μπορεί να αρχίσουν.

Καθοριστική η στάση του Ιράν

Αλλά το μεγαλύτερο ερώτημα είναι πώς ο επερχόμενος πρόεδρος θα αντιμετωπίσει το Ιράν. Τις τελευταίες εβδομάδες, έχει εκφράσει ενδιαφέρον για μια νέα διαπραγμάτευση με την Τεχεράνη, έξι χρόνια μετά τον τερματισμό της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 με τη χώρα. Οι Ιρανοί έχουν δείξει επίσης κάποιο ενδιαφέρον για εμπλοκή αν και δεν είναι σαφές ότι είναι πρόθυμοι να εγκαταλείψουν το πυρηνικό πρόγραμμα στο οποίο έχουν επενδύσει τόσα πολλά τα τελευταία χρόνια.

Ο κίνδυνος είναι ότι οι ηγέτες του Ιράν θα μπορούσαν να αποφασίσουν ότι η χώρα είναι τόσο αποδυναμωμένη – οι πληρεξούσιοι της έχουν παραλύσει, η οδός της για τη μεταφορά όπλων μέσω της Συρίας απειλείται, η αεράμυνά της εξαλείφθηκε από τα πρόσφατα ισραηλινά πλήγματα – που χρειάζεται ένα πυρηνικό όπλο περισσότερο από ποτέ.

Προφανώς και οι Ιρανοί έμειναν εμβρόντητοι αυτό το Σαββατοκύριακο όπως όλοι οι άλλοι. Ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Αμπάς Αραγκτσί, εμφανιζόμενος στην κρατική τηλεόραση, δήλωσε ότι η Τεχεράνη αιφνιδιάστηκε από την ταχύτητα των γεγονότων. «Κανείς δεν μπορούσε να το πιστέψει αυτό», είπε.

Το Ιράν βρίσκεται ήδη πιο κοντά σε ένα πυρηνικό όπλο από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στα 20 χρόνια των προσπαθειών να αποκτήσει πυρηνικές δυνατότητες. Την Παρασκευή (6/12), ο Ραφαέλ Γκρόσι, ο γενικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας, του πυρηνικού παρατηρητή των Ηνωμένων Εθνών, δήλωσε ότι το Ιράν είχε υποστεί μια «δραματική επιτάχυνση» της παραγωγής ουρανίου. Διαθέτει ήδη αρκετό απόθεμα για την κατασκευή τεσσάρων βομβών, αν και η διαμόρφωσή τους σε πολεμική κεφαλή θα μπορούσε να διαρκέσει από ένα έτος έως 18 μήνες. Η δήλωση του Γκρόσι υποδηλώνει ότι κινείται τώρα με ρυθμό που θα επιτρέψει την παραγωγή πολύ περισσότερων.

Αυτό θα μπορούσε να είναι απλώς ένα διαπραγματευτικό τέχνασμα. Αλλά είναι σαφές ότι η ιρανική ηγεσία βρίσκεται υπό πίεση, και η πτώση ενός μακροχρόνιου συμμάχου και υποτακτικού όπως ο Άσαντ είναι πιθανό να κάνει ορισμένους Ιρανούς ηγέτες να ανησυχούν αν η ίδια μοίρα θα μπορούσε να τους περιμένει. Το αν αυτή η νέα ανασφάλεια τους οδηγεί στο να διαπραγματευτούν για να βγουν από την τρύπα ή να αποκτήσουν το απόλυτο όπλο επιβίωσης, είναι ένα από τα πολλά μυστήρια που έρχονται.