Ιστορίες διαδοχής: Τα «δαχτυλίδια», το pasokification και η «επιστροφή»

Η εκλογική πορεία του κόμματος ήταν σαρωτική. Από τρίτο κόμμα το 1974, έφτασε στον θρίαμβο του 1981, κυριάρχησε στη δεκαετία του ’80 και ακόμα και όταν ηττήθηκε κατέγραψε ποσοστά που άγγιξαν το 40%.

Εκεί στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, η κλονισμένη υγεία του Ανδρέα Παπανδρέου και η νοσηλεία του στο Χέρφιλντ άρχισε να οδηγεί σε δειλές συζητήσεις για την «επόμενη μέρα». Κανείς δεν αμφισβητούσε ευθέως την αυθεντία του Ανδρέα Παπανδρέου και την αυτονόητη θέση του στην ηγεσία. Κάτι τέτοιο τότε θα ισοδυναμούσε με πολιτική αυτοκτονία. Η συζήτηση όμως είχε ανοίξει, έστω και παρασκηνιακά.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, παρά τα προβλήματα υγείας κατάφερε να ξανακερδίσει τις εκλογές το 1993, αλλά αυτή η θητεία ήταν που φούντωσε και τα σενάρια για τη διαδοχή του. Οι συνεχείς νοσηλείες τόσο στο Γενικό Κρατικό, όσο και στο Ωνάσειο αναζωπύρωσαν τις συζητήσεις, αλλά οποιοσδήποτε έστω υπαινιγμός έβρισκε σθεναρή αντίδραση τόσο από το στενό περιβάλλον του αρχηγού, όσο και από τους λεγόμενους «προεδρικούς». Παράλληλα οι εκτός του περιβάλλοντος του πρόεδρου φαίνεται ότι παρασκηνιακά προετοίμαζαν το έδαφος που οδήγησε αργότερα στην εκλογή του Κώστα Σημίτη στις θέσεις του πρωθυπουργού και του προέδρου του κόμματος. Τον Νοέμβριο του 1994, η Βάσω Παπανδρέου συγκάλεσε το περιβόητο «δείπνο των Τεσσάρων» προσκαλώντας τον Σημίτη, Αυγερινό και Πάγκαλο για να συζητήσουν την «εξεύρεση διεξόδου στη φθίνουσα πορεία του ΠΑΣΟΚ και της κυβέρνησης». Η συνάντηση αυτή θεωρείται η απαρχή της προετοιμασίας για ένα ΠΑΣΟΚ χωρίς τον Ανδρέα.

Το Ωνάσειο και η επιστολή παραίτησης του Ανδρέα

Κομβικό σημείο ήταν η εκ νέου εισαγωγή του Ανδρέα Παπανδρέου στο νοσοκομείο και συγκεκριμένα στο Ωνάσειο τον Νοέμβριο του 1995. Πέρασαν δύο μήνες καθημερινών ενημερώσεων για τη υγεία του πρωθυπουργού, η κατάσταση της υγείας του ήταν πρώτο θέμα, η «τέντα» δίπλα στο Ωνάσειο, που φιλοξενούσε τους δημοσιογράφους ήταν μονίμως σε επιφυλακή, τα έκτακτα δελτία συνεχή. Η χώρα όμως επί δύο μήνες δεν είχε ουσιαστικά πρωθυπουργό. Μετά από έντονο παρασκήνιο και διαβουλεύσεις, κυρίως εντός αυτού που ονομάστηκε «βαθύ ΠΑΣΟΚ», στελέχη και μέλη της οικογένειάς του αποφασίζουν στις 15 Ιανουαρίου του 1996 κάνουν το μεγάλο βήμα.

Το βράδυ αυτής της ιστορικής μέρας ο Αντώνης Λιβάνης, ο Άκης Τσοχατζόπουλος, ο Τηλέμαχος Χυτήρης, ο Κώστας Λαλιώτης και οι γιοί του Ανδρέα, Γιώργος, Νίκος και Αντρίκος περνούν το κατώφλι του Ωνασείου και συναντούν τον Ανδρέα Παπανδρέου στην εντατική. Η επιστολή παραίτησης από το πρωθυπουργικό αξίωμα είναι έτοιμη. Ο Ανδρέας την διαβάζει και την υπογράφει. Το κλίμα είναι βαρύ. Σύμφωνα με μαρτυρίες η Δήμητρα Λιάνη λιποθυμά. Το ΠΑΣΟΚ περνά από εκείνη την μέρα στην επόμενή του σελίδα.

Η τύχη του κόμματος βρίσκεται στα χέρια της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑΣΟΚ που καλείται να αποφασίσει ποιος θα καθίσει στην πρωθυπουργική καρέκλα. Υποψήφιοι ο Άκης Τσοχατζόπουλος, που εκπροσωπεί τους «προεδρικούς», ο Κώστας Σημίτης που είναι ο εκπρόσωπος των «εκσυγχρονιστών» και ο Γεράσιμος Αρσένης που προσπαθεί να έχει μια διακριτή παρουσία ανάμεσα στους δύο πόλους, χωρίς όμως να τα καταφέρει. Στον δεύτερο γύρο αναμετρώνται Σημίτης και Τσοχατζόπουλος, με τον πρώτο να κερδίζει με 86 ψήφους έναντι 75

Η αλλαγή ηγεσίας στο ΠΑΣΟΚ, η πρώτη και η ιστορικότερη είχε μια ιδιομορφία. Το κόμμα δεν κλήθηκε να εκλέξει νέο πρόεδρο. Ο Ανδρέας Παπανδρέου μάλιστα, υπογράφοντας την επιστολή παραίτησης, ρώτησε τον Άκη Τσοχατζόπουλο αν πρέπει να παραιτηθεί και από τη θέση του προέδρου για να λάβει αρνητική απάντηση. Ο Ανδρέας Παπανδρέου παρέμεινε πρόεδρος μέχρι τον θάνατό του, με τον Κώστα Σημίτη να ασκεί κανονικά τα καθήκοντα του πρωθυπουργού.

Ο θάνατος του Ανδρέα και η αυγή του «εκσυχρονισμού»

Η μεγαλύτερη πρόκληση όμως για τα στελέχη ήρθε με τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου τον Ιούνιο του 1996. Συγκαλείται συνέδριο για την εκλογή αρχηγού, το παρασκήνιο είναι έντονο, οι υποψήφιοι αναζητούν στηρίξεις και μετρούν «κουκιά». Κάποια στελέχη, υποστηρίζοντας ότι αυτό θα βοηθήσει στη συνοχή του κόμματος, πρότειναν τη διαρχία. Ο Κώστας Σημίτης να παραμείνει στην πρωθυπουργία και ο Άκης Τσοχατζόπουλος να αναλάβει την προεδρία του κόμματος. Τώρα ο πρόσφατα εκλεγείς πρωθυπουργός βάζει στους συνέδρους ένα δίλλημα που για κάποιους ήταν εμφανώς εκβιαστικό: Ή εκλέγομαι πρόεδρος ή παραιτούμαι και από την θέση του πρωθυπουργού. Η στρατηγική Σημίτη λειτούργησε. Εκλέγεται πρόεδρος και ξεκινά μια νέα περίοδος για το ΠΑΣΟΚ, αυτή του εκσυχρονισμού.

Παρά τις αρχικές ανησυχίες για την μετά Ανδρέα εποχή, το ΠΑΣΟΚ της εποχής Σημίτη γνώρισε μια νέα περίοδο ακμής. Τα μεγάλα στοιχήματα της εισόδου της χώρας στην ευρωζώνη, της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων και τα μεγάλα έργα σε όλη τη χώρα δημιούργησαν ένα ελκυστικό αφήγημα για τους πολίτες. Μπορεί πολλά απ’ αυτά να σκιάστηκαν στη συνέχεια από υποθέσεις σκανδάλων και διαφθοράς με πιο κραυγαλέα αυτή του Άκη Τσοχατζόπουλου, που οδηγήθηκε στις φυλακές, την εποχή εκείνη όμως το κλίμα «της χώρας που εκσυχρονίζεται» ήταν καταλυτικό για την κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ στο πολιτικό σύστημα. Άλλωστε ο Κώστας Σημίτης έγινε ο μακροβιότερος πρωθυπουργός της μεταπολίτευσης.

Η ήττα του 2004 και το «δαχτυλίδι» στον Γιώργο Παπανδρέου

Το τέλος της εποχής Σημίτη ήρθε το 2004. Λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, οι εθνικές εκλογές αναδεικνύουν νικητή τον Κώστα Καραμανλή και ο Κώστας Σημίτης δηλώνει αποφασισμένος να αποχωρήσει, έχοντας δημιουργήσει έναν πολύ ισχυρό πυρήνα εντός του κόμματος. Δεν αφήνει όμως τα πράγματα στην τύχη τους. Καλεί τον Γιώργο Παπανδρέου στο σπίτι του, στην οδό Αναγνωστοπούλου, στο Κολωνάκι και ουσιαστικά του παραδίδει το «δαχτυλίδι».

Ο Γιώργος Παπανδρέου όμως, αναζητά νομιμοποίηση από το «σώμα». Στις 8 Φεβρουαρίου του 2004 για πρώτη φορά αποφασίζει εκλογή από τη βάση, τα μέλη και τους φίλους του κόμματος, ενέργεια που θα βρει πολλούς μιμητές και το μέλλον. Μια μικρή, αλλά κρίσιμη λεπτομέρεια είναι ότι ήταν ο μόνος υποψήφιος, ο οποίος όμως κατάφερε να κινητοποιήσει 1.000.000 πολίτες που πήγαν στις εσωκομματικές κάλπες.

Η ήττα του 2007, ο «βιαστικός» Βενιζέλος και το ρήγμα με Σημίτη

Η θητεία του Γιώργου Παπανδρέου δεν ήταν ανέφελη. Αν και η εκλογή του ήταν πρόσφατη και νομιμοποιημένη από πλήθος κόσμου, η αμφισβήτησή του ήταν συνεχής. Η γκρίνια έγινε ακόμα μεγαλύτερη όταν το ΠΑΣΟΚ γνώρισε νέα εκλογική ήττα το 2007. Παρά το ότι είχαν περάσει μόλις τρία χρόνια από την εκλογή του ο Γιώργος Παπανδρέου δήλωσε το ίδιο βράδυ των εκλογών ότι θα ζητήσει την ανανέωση της εμπιστοσύνης της βάσης του κόμματος. Αμέσως έσπευσε ο Ευάγγελος Βενιζέλος στο Ζάππειο ανακοινώνοντας την υποψηφιότητά του. Κάποια στελέχη συμβούλευσαν τον Γιώργο Παπανδρέου να μην ξαναθέσει υποψηφιότητα, αλλά δεν κατάφεραν να τον πείσουν.

Συμμετείχαν τρεις υποψήφιοι και νικητής αναδείχθηκε ο Γιώργος Παπανδρέου, ο οποίος επανεκλέχθηκε με 55,91% των ψήφων, με τον Ευάγγελο Βενιζέλο να καταλαμβάνει την δεύτερη θέση με 38,18% και τον Κώστα Σκανδαλίδη με ποσοστό πολύ μακριά από τους δύο πρώτους.

Ο Γιώργος Παπανδρέου είχε εδραιώσει τη θέση στο κόμμα, αν και δεν έλειψαν οι συγκρούσεις με σημαντικότερη αυτή με τον Κώστα Σημίτη, τον οποίον μάλιστα διέγραψε το 2008 από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος, γιατί διαφώνησε με τη θέση του κόμματος σε σχέση με το δημοψήφισμα για τη συνθήκη της Λισαβώνας. Η κόντρα αυτή όμως δε φρέναρε την πορεία του ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου στην εξουσία.

Η νίκη, το Καστελόριζο, τα μνημόνια και η πτώση

Το 2009 το ΠΑΣΟΚ επιστρέφει στην εξουσία δείχνοντας ότι εκείνη τη στιγμή ο δικομματισμός λειτουργεί απρόσκοπτα. Η φράση «λεφτά υπάρχουν» θα χαρακτηρίσει εκείνες τις εκλογές και θα αποτελέσει βασικό επιχείρημα εναντίον στο μέλλον. Σύντομα, εντός του επόμενου έτους τα πάντα καταρρέουν, η χώρα φτάνει στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, με τον Γιώργο Παπανδρέου να επιλέγει το Καστελόριζο να το ανακοινώσει στους Έλληνες. Αυτό είναι και το σημείο καμπής, όπου το ΠΑΣΟΚ θα αρχίσει μια πορεία ανεξέλεγκτης πτώσης.

Η ώρα του Βενιζέλου και το pasokification

Ο Γιώργος Παπανδρέου βρέθηκε πολύ γρήγορα σε ένα κλίμα ασφυκτικής πίεσης και από το εσωτερικό και από το εξωτερικό. Το πρώτο μνημόνιο, που περιελάμβανε δραματικές περικοπές σε μισθούς και συντάξεις είχε την υπογραφή του και αυτή η πολιτική ήταν στον αντίποδα αυτής που είχε εξαγγείλει.

Η γενικευμένη λαϊκή δυσαρέσκεια, οι συνεχείς διαδηλώσεις στους δρόμους, οι πιέσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση είχαν δημιουργήσει ένα εκρηκτικό κλίμα. Ο Γιώργος Παπανδρέου παίρνει μια παρακινδυνευμένη- όπως θα αποδειχθεί απόφαση. Στις 31 Οκτωβρίου του 2011, ανακοίνωσε την πρόθεσή του για διενέργεια δημοψηφίσματος με το ερώτημα της έγκρισης της νέας δανειακής σύμβασης για την κάλυψη των αναγκών χρηματοδότησης του χρέους της χώρας. Η εξαγγελία αυτή προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, αλλά και εντός του ίδιου του κόμματός του. Κάτω από ασφυκτικές πιέσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ανακάλεσε την πρόταση για δημοψήφισμα και συμφωνήθηκε η διαδικασία αντικατάστασης του. Σε συμφωνία με τον Αντώνη Σαμαρά και μετά από σύσκεψη υπό τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κάρολο Παπούλια, αποφασίζεται η δημιουργία κυβέρνησης συνεργασίας υπό τον Λουκά Παπαδήμο, που στηρίζεται από το ΠΑΣΟΚ, τη ΝΔ και το ΛΑΟΣ.

Στις 18 Μαρτίου 2012 ήρθε το τέλος εποχής για τον Γιώργο Παπανδρέου. Στις εσωκομματικές εκλογές, υπάρχει ένας μόνο υποψήφιος ο ηττημένος της προηγούμενης εκλογής. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος είναι πλέον ο νέος πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, με το συντριπτικό ποσοστό του 97,44%. Στις εκλογές συμμετείχαν 236.151 μέλη και φίλοι του κόμματος. Ως αντιπρόεδρος της νέας κυβέρνησης Σαμαρά και έχοντας επωμιστεί το οικονομικό χαρτοφυλάκιο, ο Ευάγγελος Βενιζέλος ισχυρίζεται ότι «έβαλε πλάτη και έσωσε τη χώρα από τη χρεοκοπία», πλην όμως χρεώθηκε τις κοινωνικές επιπτώσεις του δεύτερου μνημονίου, το οποίο είχε οδυνηρό αποτύπωμα. Στις εκλογές του 2015 το κόμμα κατέγραψε ιστορικό χαμηλό φτάνοντας στο 4,65% και έγινε αφορμή να δημιουργηθεί ο όρος pasokification που περιέγραφε την ελεύθερη πτώση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων σε όλη την Ευρώπη, με το ΠΑΣΟΚ να είναι το πιο κραυγαλέο παράδειγμα. Το κόμμα φλέρταρε πλέον με το φάσμα του πολιτικού αφανισμού.

Τα πέτρινα χρόνια, η Φώφη Γεννηματά και τα πολλά «βαφτίσια»

Το 10ο συνέδριο του κόμματος, στο οποίο παραιτήθηκε ο Ευάγγελος Βενιζέλος λαμβάνει απόφαση για εσωκομματικές εκλογές. Οι υποψηφιότητες είναι τρεις: Φώφη Γεννηματά, Ανδρέας Λοβέρδος και Οδυσσέας Κωνσταντινόπουλος. Οι εσωκομματικές εκλογές του ΠΑΣΟΚ του 2015 πραγματοποιήθηκαν στις 14 Ιουνίου. Νικήτρια αναδείχθηκε η Φώφη Γεννηματά, με 51,69%, καθώς τα μέλη του κόμματος είδαν ελπίδες ανάκαμψης σε μία πολιτικό που έφερε ένα βαρύ όνομα για τον χώρο και επίσης ήταν ευγενής και συμπαθής και πέραν των κομματικών γραμμών. Το ΠΑΣΟΚ όμως είχε πολλά προβλήματα, εκτός των χαμηλών ποσοστών του. Είχε πρόβλημα ακόμα και αυτοπροσδιορισμού. Με αλλεπάλληλες αποφάσεις έγινε προσπάθεια να αλλάξει ακόμα και όνομα, καθώς πολλοί εντός του κόμματος θεώρησαν ότι το brand ΠΑΣΟΚ έχει πεθάνει. Η «Ελιά», η «Δημοκρατική Συμπαράταξη» και στο τέλος το ΚΙΝΑΛ ανήκαν σ’ αυτή την προσπάθεια, που αποπειράθηκε να δώσει και την αίσθηση της νέας αρχής.

Το θνησιγενές πείραμα του 2017

Οι ζυμώσεις στον χώρο της κεντροαριστεράς ήταν συνεχείς. Ο ΣΥΡΙΖΑ βρισκόταν στην κυβέρνηση και έδειχνε να κρατά τις δυνάμεις του, κάτι που επιβεβαιώθηκε και στις εκλογές του 2019. Η μεγαλύτερη προσπάθεια ανάκαμψης του χώρου έγινε το 2017 με τη Δημοκρατική Συμπαράταξη, στην οποίαν δήλωσαν συμμετοχή και ο Σταύρος Θεοδωράκης, εγκαταλείποντας την αυτόνομη πορεία του Ποταμιού και ο τότε δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης. Οι υποψήφιοι για την ηγεσία του σχήματος έφτασαν τις εννέα. Υποψήφιοι ήταν επίσης ο Γιάννης Ραγκούσης και ο Γιώργος Μανιάτης. Η Φώφη Γεννηματά έδειξε ότι η δυναμική της δεν ήταν πρόσκαιρη και αναδείχθηκε πρόεδρος του νέου σχήματος με 56,75%, κερδίζοντας στον δεύτερο γύρο τον Νίκο Ανδρουλάκη, στην πρώτη του εμφάνιση, ως διεκδικητή της ηγεσίας, ο οποίος έλαβε 43,25%, ποσοστό ικανό να τον καθιερώσει ως έναν από τους βασικούς «παίκτες» στο μέλλον του χώρου.

Τα μικροκόμματα εντός και εκτός του κόμματος και η γέννηση του ΚΙΝΑΛ

Η αγωνία των ανθρώπων του ΠΑΣΟΚ για το πολιτικό του μέλλον, οδήγησε στη δημιουργία διάφορων πολιτικών σχημάτων, που μπορεί να ζητούσαν πολιτική αυτονομία. Μια τέτοια κίνηση ήρθε από τον πρώην πρόεδρο του κόμματος και πρώην πρωθυπουργό, Γιώργο Παπανδρέου, που το 2015 ίδρυσε το «Κίνημα Δημοκρατικών Σοσιαλιστών», είχε μια μάλλον «διακριτική παρουσία» μέχρι το 2018, όταν επέστρεψε στην κομματική μήτρα, ως συνιστώσα του ΠΑΣΟΚ. Η αναζήτηση των υπολοίπων συνεχίστηκε εντός των κομματικών τειχών. Η Δημοκρατική Συμπαράταξη φαίνεται πως ήταν η αφετηρία για να οδηγηθούμε στην ίδρυση του Κινήματος Αλλαγής, που δν δημιουργήθηκε, χωρίς κραδασμούς. Τον Μάρτιο του 2018 ξεκινά το ιδρυτικό συνέδριο του ΚΙΝΑΛ, με μια αποχώρηση όμως. Αυτή του Σταύρου Θεοδωράκη, που αποφασίζει να διαχωρίσει τη θέση του από τις νέες διεργασίες. Κάποια μέλη του κόμματος του όμως παρέμειναν, όπως και κάποια στελέχη της ΔΗΜΑΡ, παρά την διαγραφή του προέδρου της, Θανάση Θεοχαρόπουλου, ένα χρόνο αργότερα. Η Φώφη Γεννηματά παρέμενε στην ηγεσία, αλλά η γκρίνια για την απήχηση του κόμματος ήταν συνεχής. Το κόμμα, όποιο όνομα και αν είχε επιλέξει δεν κατάφερνε στις κάλπες να περάσει το 7% -8% και περίπου σε αυτό τα επίπεδα κινούνταν και στις δημοσκοπήσεις.

Νέες εκλογές, η τραγική απώλεια και η ώρα Ανδρουλάκη

Η κριτική στην ηγεσία της Φώφης Γεννηματά παρέμεινε ενεργή παρά το ότι η πρόεδρος του κινήματος, κατά γενική ομολογία, απέφυγε πολιτικές ακρότητες και πολιτεύτηκε με σεβασμό στις εσωκομματικές ισορροπίες, χωρίς όμως να υποκύπτει σε παρασκηνιακά μπρα ντε φερ. Η πολυπόθητη «νέα μέρα» που θα έκανε το ΠΑΣΟΚ κεντρικό παίκτη του πολιτικού συστήματος δεν ήρθε και αυτό έτρεφε πάντα ένα κλίμα εσωστρέφειας. Υπ’ αυτή την πίεση τον Οκτώβριο του 2021 η ίδια η Φώφη Γεννηματά αποφασίζει, μέσω των οργάνων, νέες εκλογές για την ηγεσία του Κινήματος Αλλαγής. Ο Νίκος Ανδρουλάκης επανέρχεται ως υποψήφιος, ενώ δηλώνουν παρόντες και οι Ανδρέας Λοβέρδος και Χάρης Καστανίδης. Μια τραγική εξέλιξη όμως θα αλλάξει τα δεδομένα. Η υγεία της Φώφης Γεννηματά παρουσιάζει ραγδαία επιδείνωση και η ίδια με δήλωσή της δηλώνει ότι αποσύρει την υποψηφιότητά της. Το κλίμα στο κόμμα είναι βαρύ και η είδηση του θανάτου της προέδρου λίγες μέρες μετά το κάνει ακόμα πιο δραματικό. Οι υπόλοιποι υποψήφιοι θα πρέπει να οδηγηθούν στις κάλπες μέσα σε βαρύ πένθος. Ο θάνατος Γεννηματά όμως διερύνει τον κατάλογο των υποψηφίων. Ο πρώην πρόεδρος και πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου δηλώνει υποψήφιος, σε μια μάλλον πρωτοφανή παγκοσμίως κίνηση πρώην πρωθυπουργός να διεκδικεί εκ νέου την ηγεσία. Υποψήφιοι είναι επίσης ο Παύλος Γερουλάνος και ο Παύλος Χρηστίδης. Στον δεύτερο γύρο περνούν οι Ανδρουλάκης και Παπανδρέου με τον πρώτο να επικρατεί με ποσοστό 67,88%.

Το brand ΠΑΣΟΚ επανέρχεται, το κόμμα όμως αργεί

Τον Μάιο του 2022 τα μέλη του κόμματος αποφασίζουν πώς θα λέγεται τελικά το κόμμα, μετά από σειρά μετονομασιών, συνθέσεων και αποχωρήσεων. Καλούνται να επιλέξουν μεταξύ του ΠΑΣΟΚ και του ΚΙΝΑΛ και τελικά αποφασίζουν ότι το κόμμα θα πορευτεί ως ΠΑΣΟΚ- ΚΙΝΑΛ, ίσως το μόνο κόμμα που στον τίτλο περιλαμβάνει δύο φορές την λέξη «κίνημα». Ίσως σημειολογικά τα μέλη να ήθελαν να επιστρέψουν στην δυναμική της πρώτης περιόδου του κόμματος. Η ηγεσία Ανδρουλάκη μπορεί να κατάφερε να «τσιμπήσει» εκλογικά οφέλη της τάξης του 1%- 2%, αλλά αυτό θεωρήθηκε αμελητέο, καθώς την ίδια περίοδο η πτώση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν θεαματική. Η ανάληψη των καθηκόντων σημαδεύτηκε και από ένα ντεζαβαντάζ. Ότι ως ευρωβουλευτής δεν βρισκόταν στο ελληνικό κοινοβούλιο, κάτι που δημιουργεί σοβαρό κενό για ένα κόμμα, ειδικά αν έχει κυβερνητικές βλέψεις, έστω ως απώτερο στόχο. Η κριτική στη νέα ηγεσία ήταν συνεχής. Το αποτέλεσμα τόσο στις ευρωεκλογές, όσο κυρίως στις εθνικές εκλογές, όπου το ΠΑΣΟΚ παρέμεινε τρίτο κόμμα, παρά τον διακηρυγμένο στόχο της δεύτερης θέσης έκανε την προσφυγή σε νέες κάλπες αυτονόητη, κάτι που ο Νίκος Ανδουλάκης δέχθηκε και έτσι το ΠΑΣΟΚ οδηγείται για έβδομη φορά στις κάλπες.

Το αμήχανο παρόν και το άγνωστο μέλλον

Οι συγκυρίες θεωρητικά φαίνεται να ευνοούν το ΠΑΣΟΚ να περάσει εκ νέου σε μία εποχή όπου θα είναι κύριος παίκτης του πολιτικού συστήματος. Όλα αυτά όμως στα χαρτιά. Είναι εμφανές ότι η καθήλωση του κόμματος, σε διψήφιο μεν, αναιμικό δε, ποσοστό έχει δημιουργήσει μια αμηχανία από την οποία το κόμμα είναι απαραίτητο να βγει, αν θέλει να διεκδικήσει ρόλο πρωταγωνιστή. Η λίστα των υποψηφίων περιλαμβάνει όλες τις τάσεις στο όλον ΠΑΣΟΚ. Ο νυν πρόεδρος υπόσχεται «συνέπεια» και συνέχεια στον στόχο του να φτάσει στα έδρανα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Την ικανότητα αυτή αμφισβητεί ο Χάρης Δούκας, που έρχεται με τον αέρα της νίκης στον Δήμο Αθηναίων, είναι άφθαρτος πολιτικά, αλλά το γεγονός ότι βρίσκεται εκτός Βουλής παραμένει η αχίλλειος πτέρνα του. Η έμπειρη πολιτικά, Άννα Διαμαντοπούλου, εκπροσωπεί την «εκσυχρονιστική» τάση, που παραπέμπει στην εποχή Σημίτη, της καταλογίζουν όμως ότι ήταν πάνω από 10 χρόνια εκτός του κόμματος. Ο Παύλος Γερουλάνος γνωρίζει καλά το κόμμα, είναι εμφανής η ευγένεια και η πολιτική των ηπίων τόνων, αλλά είναι άγνωστο αν μπορεί να αναπτύξει την απαραίτητα δυναμική. Άλλωστε είχε ξαναθέσει υποψηφιότητα, χωρίς να κατακτήσει σημαντικά ποσοστά. Η νέα γενιά που εκπροσωπείται από τους Κατρίνη και Γιαννακοπούλου μπορεί να μην εμφανίζουν δυναμική νίκης, κάνουν όμως ορατή την παρουσία τους και βάζουν τα θεμέλια για την παρουσία τους στο ΠΑΣΟΚ του μέλλοντος.

Όποιος και αν είναι ο νικητής στις επερχόμενες εκλογές ένα είναι το βέβαιο: Το πολιτικό σκηνικό, με την διαλυτική εικόνα του ΣΥΡΙΖΑ ευνοεί τη στρατηγική της κυριαρχίας στον χώρο της κεντροαριστεράς, αλλά αυτό όπως έδειξε και το πρόσφατο παρελθόν δεν έρχεται ως δώρο από τον ουρανό. Πρέπει να κατακτηθεί και για να κατακτηθεί πρέπει ο επόμενος πρόεδρος πρέπει να πείσει το εκλογικό σώμα και ειδικά τα κοινά στα οποία υστερεί το ΠΑΣΟΚ: Τους νέους και τους κατοίκους των μεγάλων πόλεων. Και αυτό είναι ίσως το δυσκολότερο στοίχημα, που μόνο τα μέλη του κόμματος μπορούν να αποφασίσουν ποιος θα είναι αυτός που έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να το κερδίσει.