Μανώλης Γλέζος: Ο «πρώτος Παρτιζάνος» που δεν συμβιβάστηκε ποτέ

Η ζωή του Μανώλη Γλέζου ξεκινά το 1922 από την Απείρανθο, ένα χωριό της Νάξου. Ήταν γιος της δασκάλας Μάχης (Ανδρομάχης) Ναυπλιώτου (1894–1967) και του δημοσιογράφου Νίκου Γλέζου (1892–1924). Το 1935 η οικογένεια του μετακόμισε στην Αθήνα, όπου και τελείωσε το Γυμνάσιο, όπως και ο μικρότερος αδερφός του Νίκος, ο οποίος εκτελέστηκε από τους Ναζί στις 10 Μαΐου 1944. Κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στο Γυμνάσιο εργάστηκε ταυτόχρονα ως υπάλληλος φαρμακείου.

Η πολιτική του δράση άρχισε σε ηλικία μόλις 17 ετών, όταν το 1939 δημιούργησε μια αντιφασιστική ομάδα νεολαίας ενάντια στην ιταλική κατοχή της Δωδεκανήσου και την δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Το 1940 πέτυχε στις εξετάσεις και άρχισε να φοιτά στην ΑΣΟΕΕ.

Το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας από την Ακρόπολη

Η εμβληματική του ενέργεια όμως που θα γίνει παγκόσμιος θρύλος και θα τον καταξιώσει ως έναν από τους κορυφαίους αντιστασιακούς στον κόσμο ήταν όταν μαζί με τον Λάκη Σάντα μια νύχτα του Μαΐου του 1941 κατέβασαν τη σημαία της Ναζιστικής Γερμανίας από τον ιστό του βράχου της Ακρόπολης, στην Αθήνα.

Το βράδυ της 30ής προς την 31^η Μαΐου, οι δύο νέοι με μόνα «όπλα» ένα φαναράκι και ένα μαχαίρι, καταφέρνουν να ξεφύγουν από την προσοχή της φρουράς που βρισκόταν στα Προπύλαια της Ακρόπολης και να κατευθυνθούν έρποντας προς τη σπηλιά-βάραθρο στο Πανδρόσειο. Σκαρφαλώνουν στον βράχο από τις σκαλωσιές που είχαν τοποθετήσει οι αρχαιολόγοι και κατεβάζουν από τον ιστό την τεράστια σημαία με την σβάστικα. Έσκισαν ένα κομμάτι από τον αγκυλωτό σταυρό, το οποίο και πήραν μαζί τους, και πέταξαν τη σκισμένη σημαία στο σπήλαιο.

Την επόμενη μέρα, η γερμανική φρουρά συνειδητοποίησε έκπληκτη ότι έλειπε η σημαία από τον Ιερό Βράχο, την οποία αντικατέστησαν μόλις στις 11 το πρωί. Ο κατοχικός πρωθυπουργός Τσολάκογλου δηλώνει: «Παρετήρησα μετά μεγάλης λύπης ότι αι επανειλημμέναι εκκλήσεις μου και λοιπαί συστάσεις προς τον ελληνικόν λαόν όπως χαλιναγωγηθούν αι ανόητοι εκδηλώσεις μερικών ατόμων, παν άλλο ή το ελληνικόν συμφέρον εξυπηρετούντων, δεν έσχον προσδοκώμενον αποτέλεσμα. […] Είναι λυπηρόν ότι ο αντίκτυπος των ανοήτων –άτινα, είμαι βέβαιος, δεν ερμηνεύουν την γνώμην της ολότητος του ελληνικού λαού, ούτε την θέλησιν των γενναίων πολεμιστών, εις την έντιμον τάξιν των οποίων ασφαλώς τα άτομα ταύτα δεν ανήκουν– επιπίπτει επί των ώμων του εχεφρονούντος και νομοταγούς ελληνικού λαού».

Οι Γερμανοί, πάντως, παρά τις εκτεταμένες έρευνες δεν μπόρεσαν ποτέ να διαλευκάνουν την υπόθεση, καταδίκασαν όμως τους ενόχους ερήμην σε θάνατο. Ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας συνελήφθησαν αργότερα, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, για την αντιστασιακή τους δράση, χωρίς να αποκαλυφθεί ποτέ ότι εκείνοι ήταν πίσω από την πρώτη πράξη αντίστασης στην κατεχόμενη Ελλάδα. Αυτό έγινε γνωστό από ένα δημοσίευμα του «Ριζοσπάστη» την 25η Μαρτίου 1945, όταν η Αθήνα είχε ήδη απελευθερωθεί.

Ο μετεμφυλιακός γολγοθάς

Αμέσως μετά τον πόλεμο ο Μανώλης Γλέζος εργάστηκε ως δημοσιογράφος στις εφημερίδες της Αριστεράς. Αρχικά ως αρχισυντάκτης του «Ριζοσπάστη», ενώ αργότερα υπήρξε ανέλαβε διευθυντής και της εφημερίδας «Αυγή».

Η Ελλάδα όμως μετά τον εμφύλιο ήταν μια βαθιά διχασμένη χώρα και οι διώξεις κατά των ηττημένων του εμφυλίου αποτελούσαν κεντρική πολιτική επιλογή.

Στις 3 Μαρτίου 1948 συνελήφθη για τις πολιτικές του πεποιθήσεις και καταδικάστηκε αρκετές φορές με διάφορες ποινές και μια φορά σε θάνατο, τον Οκτώβριο του 1948 για «αδικήματα Τύπου» και μια φορά ακόμη σε θάνατο για παράβαση του Γ΄ Ψηφίσματος στις 21 Μαρτίου 1949. Οι ποινές θανάτου του δεν εκτελέσθηκαν, λόγω της δημόσιας κατακραυγής του ελληνικού λαού και της διεθνούς κοινής γνώμης. Προσωπικότητες όπως ο Πάμπλο Πικάσο, ο Σαρλ ντε Γκωλ και άλλοι κινητοποιήθηκαν υπέρ του. Οι ποινές του θανάτου του μετατράπηκαν σε καταδίκη σε ισόβια δεσμά το 1950, που ούτε και αυτή τελικά εκτελέστηκε. Αποφυλακίστηκε στις 26 Ιουλίου 1954, επί κυβερνήσεως Παπάγου.

Όταν ιδρύθηκε η ΕΔΑ στις 3 Αυγούστου 1951, ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης, πρότεινε στην εκτελεστική επιτροπή του κόμματος, για τις επικείμενες εκλογές, να χρίσει υποψηφίους βουλευτές της τον Νίκο Πλουμπίδη και τον Νίκο Μπελογιάννη. Η ΕΔΑ φοβούμενη μην εκτεθεί για συνεργασία με το παράνομο ΚΚΕ, αντ’ αυτών προτίμησε να συμπεριλάβει τους Μανώλη Γλέζο και Αντώνη Αμπατιέλο, επίσης θανατοποινίτες που έχαιραν όμως ευρύτερης αποδοχής.

Η στήριξη από τον Σαρτρ και η επιστολή του Καμύ

Σε άλλη δίκη σε στρατοδικείο στην οποία παραπέμφθηκε το 1959 παραβρίσκονται στην Αθήνα αντιπρόσωποι διεθνών οργανώσεων, οι οποίοι είτε ερευνούν το θέμα είτε προβαίνουν σε αιτήματα για παραπομπή της υπόθεσης σε τακτικά δικαστήρια. Στις αρχές Μαΐου ανακοινώθηκε η ίδρυση Διεθνούς Επιτροπής για την υπεράσπιση του Γλέζου και των συνεργατών του, με έδρα το Παρίσι. Πρόεδρος είναι ο παλαιός Γάλλος πολιτικός Πωλ Μπονκούρ. Ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη ήταν και ο Γάλλος φιλόσοφος, Ζαν-Πωλ Σαρτρ. Ο Γάλλος συγγραφέας και φιλόσοφος Αλμπέρ Καμύ σε επιστολή του της 27ης Απριλίου 1959 προς τον τότε πρωθυπουργό, Κωνσταντίνο Καραμανλή σημειώνει:[16]

«Πέρα από κάθε κομματικό πνεύμα, θα ήθελα να σας εκφράσω τα συναισθήματα με τα οποία οι ελεύθεροι Γάλλοι διανοούμενοι παρακολουθούν την υπόθεση Γλέζου. Η φιλία και το χρέος της προσωπικής ευγνωμοσύνης που αισθανόμαστε για τη χώρα σας μας οδηγούν να πάρουμε θέση στην υπόθεση αυτή. Απευθύνοντας έκκληση στα πιστεύω σας περί δικαιοσύνης, θα ήμασταν ευγνώμονες εάν θελήσετε να δείξετε ευμένεια ως προς τον διανοούμενο [Γλέζο], του οποίου δεν ασπάζομαι τις πεποιθήσεις μεν, αλλά θεωρώ ότι η γενναιότητα του είναι άξια, αν μη τι άλλο, εκτίμησης».

Τη νύχτα του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967, ο Γλέζος συνελήφθη τα ξημερώματα στην οδό Φαιδριάδων στην Κυψέλη, όπου διέμενε μαζί με την οικογένεια του, μαζί με το υπόλοιπο των πολιτικών ηγετών και κρατήθηκε επί τέσσερα έτη διαδοχικά στο Γουδή, το Πικέρμι, στη Γενική Ασφάλεια (Χωροφυλακής), τη Γυάρο, το Παρθένι Λέρου και τέλος στον Ωρωπό, απ΄όπου και απελευθερώθηκε το 1971 μετά από γενική αμνηστία. Συνολικά, έχει καταδικασθεί 28 φορές για την πολιτική και αντιστασιακή δραστηριότητα του, από τις οποίες τρεις φορές σε θάνατο. Ο συνολικός χρόνος παραμονής του Μανώλη Γλέζου στις φυλακές είναι 11 έτη και 5 μήνες, ενώ 4 έτη και 6 μήνες συμπλήρωσε στην εξορία. Έγιναν εννέα απόπειρες δολοφονίας εναντίον του. Το 1968 από την εξορία, καταδικάζει την επέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης στην Τσεχοσλοβακία, οπότε και αποχώρησε από το ΚΚΕ. Το 1967 το καθεστώς της 21ης Απριλίου δεν του επέτρεψε να παρευρεθεί στην κηδεία της μητέρας του.

Απελευθερώθηκε οριστικά με τη γενική αμνηστία του 1971.

Η πολιτική δράση στην μεταπολίτευση

Μετά την πτώση της χούντας οι πολιτικές ενέργειες του Μανώλη Γλέζουν επικεντρώθηκαν αρχικά στην προσπάθεια αναβίωσης της ΕΔΑ, στην οποία ήταν γραμματέας έως το 1985 και μετά τον θάνατο του Ηλία Ηλιού πρόεδρος από το 1985 έως το 1989.

Τον Οκτώβρη του 1986 εκλέχθηκε και ανέλαβε πρόεδρος στη γενέτειρά του στην κοινότητα Απειράνθου της Νάξου. Εκεί κατάργησε ουσιαστικά τα προνόμια του δημοτικού συμβουλίου και εισήγαγε ένα σύστημα με ένα «σύνταγμα» και μια τοπική συνέλευση που είχε το συνολικό έλεγχο της κοινοτικής διοίκησης. Αυτό το πρότυπο λειτούργησε για αρκετά έτη, αλλά μακροπρόθεσμα το ενδιαφέρον των συγχωριανών του μειώθηκε και η συνέλευση εγκαταλείφθηκε.

Στις βουλευτικές εκλογές του 1981 και του 1985, όπου η ΕΔΑ αποφάσισε συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ, ο Μανώλης Γλέζος εκλέχτηκε Βουλευτής στην Εκλογική περιφέρεια Α΄ Αθηνών και στην Εκλογική περιφέρεια Β΄ Πειραιώς, αντίστοιχα.

Το 1984 εκλέχτηκε για πρώτη φορά μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με το ΠΑΣΟΚ. Επανεξελέγη το 1985 βουλευτής, αλλά στις 19 Ιουνίου του ίδιου έτους ανεξαρτητοποιήθηκε από την Κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ. Την 1η Ιανουαρίου 1987 παραιτήθηκε από το βουλευτικό αξίωμα.

Ο Μανώλης Γλέζος διετέλεσε πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, ένα θέμα με το οποίο ασχολήθηκε με σθένος επί δεκαετίες και το έθετε με κάθε ευκαιρία τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό.

Συνεργασία με τον ΣΥΡΙΖΑ

Ο Μανώλης Γλέζος παρέμεινε πολιτικά ενεργός καθόλη τη διάρκεια της ζωής του. Επανήλθε στο προσκήνιο συνεργαζόμενος με τον ΣΥΡΙΖΑ την εποχή των μνημονίων και προσφέροντας την στήριξή του.

Το 2014 μάλιστα εξελέγη ευρωβουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ, έγινε δεκτός με ενθουσιασμό στο ευρωκοινοβούλιο, καθώς αναγνωρίζεται απ’ όλους ο εμβληματικός του ρόλος στην αντίσταση κατά των Γερμανών. Ο Μανώλης Γλέζος δεν μένει μόνο στο παρελθόν. Οι παρεμβάσεις του αναφέροντας στο παρόν και το μέλλον της χώρα και προκαλούν αίσθηση.

Και μπορεί να έκαναν αίσθηση οι ομιλίες του εντός των κοινοβουλίων, πλην όμως ο Μανώλης Γλέζος δεν ήταν αυτό που αποκαλείται «πολιτικός του καναπέ». Συμμετείχε σε κινητοποιήσεις ακόμα και όταν βρικόταν κοντά στην ηλικία των 90 ετών. Μια απ’ αυτές τις παρουσίες ήταν μπροστά στη Βουλή τον Μάρτιο του 2010, όταν ένας άνδρας των ΜΑΤ τον απώθησε βίαια, ενώ ο Μανώλης Γλέζος δέχθηκε και δακρυγόνο από πολύ μικρή απόσταση. Ο άνδρας των ΜΑΤ ζήτησε συγγνώμη, καθώς όπως είπε δεν αναγνώρισε τον Μανώλη Γλέζο, ενώ συγγνώμη ζήτησε και ο τότε υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης.

Η διαδρομή του Μανώλη Γλέζου είναι μοναδική και φέρει όλη την ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Ένας άνθρωπος που ξεκίνησε από το νησί του έγινε πολύ νέος παγκόσμιο σύμβολο του αντιφασιστικού αγώνα, πέρασε δια πυρός και σιδήρου, ζώντας φυλακίσεις και με συνεχή την απειλή της θανατικής ποινής, παρέμεινε ενεργός μέχρι την τελευταία του πνοή. Ίσως η φωτογραφία όπου τιμά τους νεκρούς του Πολυτεχνείου, υπό βροχή, είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές της προσωπικότητας του Μανώλη Γλέζου.