Πότε έγινε το πρώτο πάρτι γενεθλίων στην ιστορία της ανθρωπότητας – Τι λένε οι ιστορικές πηγές

Τα γενέθλια υπάρχουν από τότε που πρωτοεμφανίστηκε η ζωή στη Γη, αλλά η πρακτική του ετήσιου εορτασμού τους είναι σχετικά πρόσφατη. Τα παλαιότερα κείμενα που καταγράφουν κάτι τέτοιο χρονολογούνται πριν από τέσσερις χιλιετίες.

«Η πρώτη αναφορά σε εορτασμό γενεθλίων προέρχεται από οικονομικά κείμενα από τη Λαγκάς», μια σημαντική πόλη στο αρχαίο Σουμέρ, μια περιοχή της νότιας Μεσοποταμίας που θεωρείται το λίκνο του αρχαιότερου γνωστού πολιτισμού, δήλωσε στο LiveScience ο Βλαντίμιρ Εμελιάνοφ, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης.

Ο Εμελιάνοφ έχει μελετήσει σφηνοειδείς πινακίδες που συντάχθηκαν την τρίτη χιλιετία π.Χ., κατά τη διάρκεια της βασιλείας του βασιλιά Λουγκαλάντα (2384 – 2378 π.Χ.), οι οποίες αναφέρουν γιορτές για τις γεννήσεις των παιδιών του ηγεμόνα. Μια ελίτ γέννηση, σύμφωνα με τα κείμενα, σηματοδοτούνταν από μια θυσία ζώου την οποία οι ζωντανοί μοιράζονταν με τους νεκρούς προγόνους τους.

«Όταν ο Λουγκαλάντα απομακρύνθηκε από την εξουσία, τερματίστηκε και η καταγραφή των γενεθλίων», δήλωσε ο Εμελιάνοφ. «Απ’ όσο γνωρίζω, δεν υπήρχε κάτι παρόμοιο στην Αίγυπτο ή στην αρχαία Μικρά Ασία».

Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι εορτασμούς γενεθλίων πραγματοποιούσαν και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, η οποία πιθανότατα στηρίζεται στο ακόλουθο εδάφιο από τη Γένεση (40:20): «ἐγένετο δὲ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ ἡμέρα γενέσεως ἦν Φαραω, καὶ ἐποίει πότον πᾶσι τοῖς παισὶν αὐτοῦ», δηλαδή: «την τρίτη ημέρα, ημέρα των γενεθλίων του Φαραώ, παρέθεσε αυτός συμπόσιο σε όλους τους δούλους του». Ωστόσο, σύμφωνα με τον Εμελιάνοφ, δεν υπάρχουν ιστορικά καταγεγραμμένοι εορτασμοί γενεθλίων των Φαραώ μέχρι την εποχή των Πτολεμαίων (305 – 30 π.Χ.).

Ο Ηρόδοτος για τα γλυκά των Περσών

Μια άλλη αρχαία αναφορά σε γενέθλια έχουμε από τον Ηρόδοτο, ο οποίος έγραψε για τα έθιμα των Περσών στο έργο του Ιστορίαι το 450 π.Χ.: «ἡμέρην δὲ ἁπασέων μάλιστα ἐκείνην τιμᾶν νομίζουσι τῇ ἕκαστος ἐγένετο», δηλαδή «από όλες τις ημέρες συνηθίζουν να γιορτάζουν πιο πολύ οι Πέρσες την επέτειο των γενεθλίων τους» (1.133.1). Και συνεχίζει:

«Τη μέρα αυτή θεωρούν δικαίωμά τους να στρώνουνε πιο πλούσιο τραπέζι από τις άλλες. Τότε οι πλούσιοι βάζουν στο φούρνο ολόκληρο ένα βόδι, ένα άλογο, μια καμήλα κι ένα γομάρι, και στρώνουν μ᾽ αυτά το τραπέζι τους· οι φτωχοί βάζουν στο τραπέζι τους μικρά ζώα. Το κυρίως φαγητό τους δεν είναι πολύ, τρώνε όμως πολλά επιδόρπια, και όχι όλα μαζί, αλλά λίγα λίγα».

Το καλύτερο σχόλιο, πάντως, το κρατά για τη συνέχεια: «Γι᾽ αυτόν το λόγο λένε οι Πέρσες για τους Έλληνες ότι σηκώνονται από το τραπέζι πεινασμένοι, γιατί ύστερα από το φαγητό δεν τους σερβίρεται τίποτε ξεχωριστό, κι αν τύχει και τους σερβιρίσουν, ε τότε δε σταματούν να τρώνε».

Τα παραπάνω, σύμφωνα με τον Εμελιάνοφ, υποδηλώνουν ότι «για έναν Έλληνα της Υψηλής Κλασικής περιόδου, ο εορτασμός των γενεθλίων θεωρούνταν ασυνήθιστος». Αντίθετα, κατά τον πέμπτο έως τον τρίτο αιώνα π.Χ., οι άνθρωποι ενδιαφέρονταν περισσότερο να χαρτογραφήσουν το ωροσκόπιο του νεογέννητου για να μάθουν τι είδους ζωή θα ακολουθούσε το παιδί.

Μια ρωμαϊκή πρόσκληση σε πάρτι

Ο Εμελιάνοφ δεν έχει προσδιορίσει ακριβώς πότε ξεκίνησαν οι ετήσιοι εορτασμοί των γενεθλίων. Η παράδοση αυτή μπορεί να ξεκίνησε με τους Σουμέριους βασιλιάδες πριν από 4.000 χρόνια ή με τους Πέρσες τον πέμπτο αιώνα π.Χ., είπε. Αυτοί οι εορτασμοί μπορεί να γίνονταν ακόμη και πριν οι άνθρωποι αρχίσουν να τους καταγράφουν.

Αλλά από τα τελευταία χρόνια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας (509 – 27 π.Χ.), το έθιμο του εορτασμού των γενεθλίων ενός ατόμου είχε γίνει ευρέως διαδεδομένο. Ο Εμελιάνοφ έδωσε ως παραδείγματα τον εορτασμό των γενεθλίων ενός χαρακτήρα στην θεατρική κωμωδία «Ψευδολόγος» του Τίτου Μάκκιου Πλαύτου (191 π.Χ.), και σε μια επιστολή του Κικέρωνα που αναφέρει τον εορτασμό των γενεθλίων της κόρης του το 50 π.Χ. Και τον πρώτο αιώνα μ.Χ., μια Ρωμαία έγραψε μια επιστολή για να προσκαλέσει μια φίλη της σε πάρτι γενεθλίων στο φρούριο της Βιντολάντα στην Αγγλία.

Τα σύγχρονα πάρτι γενεθλίων

Ο σύγχρονος δυτικός εορτασμός γενεθλίων φαίνεται να έχει τις ρίζες του στην Αναγέννηση, αλλά άνθισε στη βιομηχανική εποχή, σύμφωνα με τον Χίσκι Σόχαμ, ιστορικό στο ισραηλινό Πανεπιστήμιο Bar-Ilan. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2020 στο περιοδικό Time & Society, ο Σόχαμ υποστήριξε ότι η εκβιομηχάνιση δημιούργησε την ανάγκη για τυποποιημένο χρόνο και για τη σήμανσή του με ορόσημα.

Στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, ο εορτασμός των γενεθλίων με ένα πάρτι με φίλους έγινε δημοφιλής γύρω στο 1870, σύμφωνα με την ιστορικό Ελίζαμπεθ Πλεκ, συγγραφέα του βιβλίου «Celebrating the Family» (Harvard University Press, 2000). Η ιδέα ενός πάρτι γενεθλίων με τούρτα, κεριά και δώρα ήταν σε μεγάλο βαθμό δημιούργημα των πλούσιων προτεσταντών γονέων στις ΗΠΑ, έγραψε η Pleck, αλλά μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, η παράδοση είχε διαδοθεί χωρίς οικονομικά όρια.

«Καθώς τα γενέθλια των παιδιών άρχισαν να αναγνωρίζονται, οι γιορτές πήραν μια τυποποιημένη μορφή με τούρτα, κεριά, ένα τραγούδι και δώρα», έγραψε ο Pleck. «Περισσότεροι γονείς σήμερα από ό,τι σε οποιαδήποτε προηγούμενη εποχή της ιστορίας τιμούν το παιδί τους με ένα ετήσιο πάρτι».

Παρόλο που η παράδοση του εορτασμού των γενεθλίων έχει έλθει και παρέλθει σε όλη την Ιστορία, μια πτυχή του πάρτι φαίνεται να έχει παραμείνει η ίδια στο πέρασμα των χιλιετιών: πρέπει να υπάρχει πολύ φαγητό για όλους, για την οικογένεια, για τους φίλους, μερικές φορές και για τους νεκρούς προγόνους…