«Η ψυχική ασθένεια δεν είναι ανίατη»: Ένα ηχηρό μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας

Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, το CNN Greece συνομίλησε με την Συμβουλευτική Ψυχολόγο – Ψυχοθεραπεύτρια – Σύμβουλο Υπογονιμότητας κ. Ιωάννα Π. Θεοδωρακοπούλου PsyD, MSc, επιχειρώντας να απαντήσει τόσο στο παραπάνω ερώτημα όσο και σε μια σειρά άλλων.

Μπορούμε να δημιουργήσουμε συνθήκες ψυχικής ανθεκτικότητας στην εργασία μας, στην κοινωνία, ακόμη και στην οικογένειά μας;

Υπάρχουν ανθεκτικές προσωπικότητες και πώς καλλιεργούνται;

Μπορούμε να κατευθύνουμε τα παιδιά μας και τους νέους σε δημιουργικά μονοπάτια και να τους εμφυσήσουμε την αξία της αλληλεγγύης, του αλτρουισμού, της ευθύνης, ώστε να ξεφύγουν από τον παραλογισμό της βίας, των ξυλοδαρμών και της άκρατης και αναίτιας επιθετικότητας;

Τι ρόλο διαδραματίζουν τέλος στον ψυχισμό του κάθε ανθρώπου, οι προκλήσεις της εποχής μας, πόλεμοι, πανδημία, κλιματική κρίση, ακρίβεια;

«Η ψυχική ασθένεια, δεν είναι ανίατη, και ότι με την κατάλληλη θεραπεία, ο ψυχικά ασθενής μπορεί να επανέλθει υγιής στην κοινωνία, με θέση και λόγο για οτιδήποτε αφορά τη ζωή του» λέει χαρακτηριστικά η κ. Θεοδωρακοπούλου.

Ολόκληρη η συνέντευξη

Κυρία Θεοδωρακόπουλου, θέλω να σας ρωτήσω ποιο είναι το μήνυμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας, σε μια πραγματικά πολύ δύσκολη περίοδο με ενδοοικογενειακή βία, και εφηβική, με αναίτιες επιθέσεις στα σχολεία, με ξυλοδαρμούς, με πολέμους γύρω μας. Ποιο το δικό σας μήνυμα;

Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας φέτος έρχεται να επισημάνει την σημαντικότητα της φροντίδας της ψυχικής υγείας στο εργασιακό περιβάλλον. Μία από τις βασικότερες αξίες που θεωρώ ότι πρέπει να τονιστεί φέτος, είναι η ψυχική ανθεκτικότητα τόσο στο χώρο εργασίας όσο και γενικότερα ιδίως σε συνδυασμό με την δύσκολη περίοδο που διανύουμε όπως πολύ σωστά αναφέρατε. Ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα που δείχνει την σημαντικότητα της ανθεκτικότητας στον εργασιακό χώρο να είναι η πανδημία. Τόσο το αιφνίδιο του γεγονότος όσο και τα περιοριστικά μέτρα σε μια περίοδο οικονομικής ύφεσης, δημιούργησαν ένα πολύ στρεσογόνο εργασιακό κλίμα. Διαφοροποιήσεις σε πρακτικές και τρόπους λειτουργίας, νέος τρόπος εργασίας εξ` αποστάσεως. Το κλειδί για τη διατήρησης της απόδοσης και της ευημερίας αποτέλεσε η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα αλλά και η ικανότητα για εκμάθηση και εφαρμογή νέων πολιτικών.

Είστε εκτός από επιστήμονας μια νέα μητέρα, θέλω να σας ρωτήσω εάν σας απασχολεί και πώς εξηγείτε αυτό το δραματικό «κύμα» που βιώνουμε όλοι μας, εφηβικής βίας, σχολικού εκφοβισμού, ξυλοδαρμών στα σχολεία και κυρίως απάθειας από την πλευρά των μαθητών και νέων ανθρώπων. Εκτιμάτε ότι όλο αυτό το «κύμα», είναι απότοκος του εγκλεισμού, συνεπεία της πανδημίας και των διαφόρων προκλήσεων που έχουμε κληθεί να αντιμετωπίσουμε;

Τη δεδομένη χρονική στιγμή αυτό που βλέπουμε είναι η κορυφή ενός παγόβουνου. Νέους να επικοινωνούν με βία σε φυσικό και ψηφιακό κόσμο. Η βίαιη συμπεριφορά αποτελεί αποτέλεσμα πολλών παραγόντων ενδογενών και εξωγενών. Από την μία έχουμε την κληρονομική προδιάθεση και την προσωπικότητα που δομείται στο πέρας των πρώτων ετών της ζωής – η συμπεριφορά στην εφηβεία ορίζεται από το αντίστοιχο αναπτυξιακό υπόβαθρο. Η εφηβεία είναι η περίοδος που η παρόρμηση, το συναίσθημα και η αυθόρμητη συμπεριφορά είναι σε πλήρη ανάπτυξη ενώ η λογική, η κριτική σκέψη και η λήψη αποφάσεων δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως – και από την άλλη το περιβάλλον (τραυματικά βιώματα, αμέλεια, απόρριψη) και τις διαδοχικές κοινωνικοοικονομικές κρίσεις των τελευταίων ετών συμπεριλαμβανομένης και της περιόδου της πανδημίας. Οι αρνητικές επιπτώσεις αυτών μαζί με την χωρίς όρια έκθεση σε ερεθίσματα στο διαδίκτυο που καλλιεργούν και ενθαρρύνουν επιθετικότητα και ναρκισσισμό και το τεράστιο εκπαιδευτικό έλλειμα, φαίνονται στην λειτουργικότητα της οικογένειας.

Όταν αυτά τα ερεθίσματα (μέσω των κοινωνικών δικτύων και των influencers, των ενημερωτικών εκπομπών, αλλά και των παιχνιδιών) που συνήθως είναι ακατάλληλα και για την ηλικία τους, επαναλαμβάνονται, το αποτέλεσμα είναι να απενεχοποιηθούν κι έτσι παύει να προκαλεί πόνο και τραύμα μια επιθετική συμπεριφορά. Απευαισθητοποιούνται, αποδυναμώνεται η ενσυναίσθηση ενώ δεν παρακολουθούν σκηνές που διδάσκουν τη φιλία , τον αλτρουισμό, την αγάπη και την αλληλεγγύη, με αποτέλεσμα να μην ενισχύεται η κριτική τους θέση και να οδηγούνται σε συμπεριφοριστικό μιμητισμό. Ετσι σταδιακά φθάνουμε σε μια κουλτούρα βιαιότητας και λόγω των κενών στο οικογενειακό σχετίζεσθαίν. Κενά στην καθημερινότητα που δικαιολογούν την αυξητική τάση δυσλειτουργικότητας του οικογενειακού οικοδομήματος. Υπεραπασχολημένοι και πιεσμένοι γονείς που δεν συναντιόνται όταν τα παιδιά γυρίζουν από το σχολείο σε ένα σπίτι άδειο , με ένα κινητό στα χέρια που τους προσφέρει την απόλυτη προσοχή του. Η οικογένεια αλλά ούτε και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα εκπαιδεύουν τους νέους σε ενσυναίσθηση και ψυχική ανθεκτικότητα, δηλαδή δεν παραδίδουν στα χέρια των νέων τα σημαντικότερα εργαλεία που έχουν ανάγκη για να πορευτούν με ασφάλεια και συνειδητότητα.

Σαφώς και όλο αυτό συνδέεται με τους πολέμους εν εξελίξει, καθώς η διάρκειά τους ενισχύει την αίσθηση ότι κανείς δεν νοιάζεται. Μοιάζει αποδεκτή η χειρότερη μορφή βίας η οποία προκαλείται από ανθρώπους σε θέσεις εξουσίας και εξυπηρετεί συμφέροντα.

Θεωρείτε ότι υπάρχουν ανισότητες στον τομέα της αντιμετώπισης περιστατικών ανθρώπων με ψυχικά νοσήματα και ανισότητες στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας;

Δυστυχώς είναι πολύ σύνηθες οι άνθρωποι που νοσούν ψυχικά να θεωρούνται ασθενείς δια βίου, να παραγκωνίζονται και να στερούνται των βασικών δικαιωμάτων τους – με τους οικείους τους ή και τους θεράποντες ιατρούς να λαμβάνουν αποφάσεις για αυτούς αντί αυτών. Το θέμα είναι όμως ότι δεν μιλάμε για ανίατες ασθένειες καθώς με την κατάλληλη θεραπεία, ο ψυχικά ασθενής μπορεί να επανέλθει υγιής στην κοινωνία, με θέση και λόγο για οτιδήποτε αφορά τη ζωή του.

Το κράτος μπορεί να συντελέσει σημαντικά στην εύρεση της κατάλληλης υποστήριξης καταπολεμώντας όποιου είδους κοινωνικού στίγματος, με σχεδιασμό πρόληψης, εστίαση στην καταπολέμηση του ρατσισμού και φυσικά ευρύτερη παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Είμαστε μια κοινωνία που έχει ξεπεράσει το στίγμα της ψυχικής υγείας;

Το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας μας διατηρεί στερεοτυπικές αντιλήψεις και αντιμετωπίζει με συμπεριφορές ταπείνωσης και υποτίμησης τον συνάνθρωπο, ο οποίος κάνει την προσπάθεια του να ανακουφιστεί και να λάβει ισότιμη αντιμετώπιση σε οτιδήποτε τον περιθωριοποιεί κοινωνικά λόγω της ψυχοπαθολογίας του.

Καθημερινά συναντάμε διάφορες εκφράσεις του στίγματος της ψυχικής υγείας, κάτι που δεν μας επιτρέπει να πούμε ότι το έχουμε ξεπεράσει. Από μαθητές που μαθαίνουν να μιλούν με ρατσιστικό λόγο, από ενήλικες που συνδέουν την ψυχική διαταραχή με το κακό και το διαβολικό, έως και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που αυθαίρετα και με ελλιπή ενημέρωση συνδέουν τις εγκληματικές πράξεις με ψυχολογικά προβλήματα.

Δυστυχώς λόγω του στίγματος, πολλοί άνθρωποι δεν αναζητούν βοήθεια ενώ έχουν ανάγκη στήριξη, αγάπη και όχι οίκτο, που βλάπτει τον αυτοσεβασμό.

Πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε ανθεκτικές κοινωνίες και ανθεκτικές προσωπικότητες;

Ξεκινώντας από τα παιδιά μας. Ένας οργανισμός που είναι «ανθεκτικός» το λιγότερο που καταφέρνει είναι να επιβιώνει. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι πέραν της επιβίωσης, ακμάζει σε ένα πολύ απαιτητικό περιβάλλον με τις μεταβολές και τις απρόβλεπτες προκλήσεις του. Να τα βοηθήσουμε να χτίσουν ένα δυνατό ψυχολογικό ανοσοποιητικό σύστημα που αποτελεί προστασία από την δυσλειτουργία και την κατάρρευση.

Αν εμείς ως γονείς συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της επίδρασης που έχουμε στην δόμηση της ψυχικής τους ανθεκτικότητας ως η σημαντικότερη πηγή αγάπης, στήριξης και καθοδήγησης, είμαστε ένα βήμα πιο κοντά. Με όλα όσα καθημερινά βιώνουμε, είναι χρέος μας να τα βοηθήσουμε να γίνουν ανθεκτικές προσωπικότητες και να φύγουμε μακριά από τα μοντέλα υπερπροστασίας και φοβικότητας που για πολλά χρόνια κυριαρχούσαν στην κουλτούρα της ανατροφής. Να ξεφύγουμε από την ανάγκη να ελέγξουμε συναισθήματα και επιλογές για εκείνα χωρίς εκείνα, ώστε να τους δώσουμε πολλαπλές ευκαιρίες να δοκιμαστούν και να αναπτύξουν πίστη στον εαυτό τους, όταν έρχονται αντιμέτωπα με προκλήσεις της ζωής.

Τα συστατικά;

Ξεκάθαρα, και προσαρμοσμένα στη σύγχρονη ζωή, όρια ώστε να νοιώσουν την ασφάλεια που έχουν ανάγκη και να ακούμε με μεγάλη προσοχή όσα έχουν να πουν τα παιδιά μας. Αφήστε στην άκρη όσα έχετε να τους πείτε και προσέξτε τί παραδειγματίζετε με τις πράξεις σας, σε καθημερινή βάση.