Evren Balta: Ευκαιρία για τα ελληνοτουρκικά η αποχώρηση των ΗΠΑ από την ασφάλεια της Ευρώπης
Η Balta καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Harvard αλλά και στο ιδιωτικό τουρκικό πανεπιστημιακό ίδρυμα Özyeğin μίλησε ακόμη το CNN Greece για τις νέες παγκόσμιες ισορροπίες που φέρνει η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην ηγεσία των ΗΠΑ και πώς μπορεί να επηρεάσει την πορεία του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά και τις σχέσεις με την Ευρώπη.
Ποια είναι η γνώμη σας για τη νέα παγκόσμια πραγματικότητα μετά την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο; Πώς αλλάζει τις παγκόσμιες ισορροπίες ιδίως όσον αφορά την Ευρώπη, την Ε.Ε., τους δασμούς και την ασφάλεια;
Evren Balta: Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο έχει αλλάξει σημαντικά τις ισορροπίες παγκοσμίως, επηρεάζοντας ιδιαίτερα τις διατλαντικές σχέσεις και τη δυναμική των σχέσεων που έχουν να κάνουν με την ασφάλεια στην Ευρώπη. Πιστεύω, ότι η πιο βαθύτερη μεταβολή έγκειται στο αυξανόμενο ρήγμα εντός της ίδιας της διατλαντικής συμμαχίας.
Οι δημόσιες τοποθετήσεις της κυβέρνησης Τραμπ για μια πιθανή αποχώρηση των ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ έχουν εγείρει σοβαρές αμφιβολίες για την αξιοπιστία των αμερικανικών εγγυήσεων ασφαλείας, δεσμεύσεις στις οποίες οι ευρωπαϊκές χώρες βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό για δεκαετίες.
Η διάβρωση της αμερικανικής ομπρέλας ασφαλείας, ιδίως της ζωτικής σημασίας συνιστώσας της πυρηνικής ασφάλειας, αντιπροσωπεύει ένα ιστορικό σημείο καμπής που θα μπορούσε να διαλύσει στην πράξη την τάξη πραγμάτων που υπήρχε μετά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η αβεβαιότητα σχετικά με το τι μπορεί να αντικαταστήσει αυτό το σύστημα έχει ωθήσει τα ευρωπαϊκά έθνη να διερευνήσουν, με την έννοια του κατεπείγοντος, ανεξάρτητες πυρηνικές δυνατότητες και να επανεξετάσουν τις στρατηγικές ασφαλείας τους. Η μετατόπιση αυτή δεν σηματοδοτεί μόνο ένα βαθύ μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής αμυντικής στάσης, αλλά και μια ευρύτερη αναπροσαρμογή της παγκόσμιας δυναμικής ισχύος.
Όσον αφορά τις κοινές αξίες, η απόκλιση μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης φαίνεται να βαθαίνει. Η διατλαντική συμμαχία έχει ιστορικά στηριχθεί στις κοινές φιλελεύθερες δημοκρατικές αρχές, αλλά υπό τον Τραμπ αυτά τα θεμέλια φαίνονται όλο και περισσότερο κούφια. Ωστόσο, το χάσμα στη Δύση δεν θα πρέπει να θεωρείται μόνο ως ρήγμα μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης, αλλά και ως αυξανόμενη ιδεολογική διάσπαση μεταξύ των φιλελεύθερων δημοκρατικών δυνάμεων και της ακροδεξιάς εντός της Δύσης.
Η υποστήριξη του Τζ. Ντ. Βανς προς την Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) αναδεικνύει αυτό το εσωτερικό χάσμα, αντανακλώντας μια αυξανόμενη ιδεολογική ευθυγράμμιση μεταξύ των αμερικανικών εθνικιστικών-λαϊκιστικών πολιτικών και των ακροδεξιών κινημάτων στην Ευρώπη.
Ο Βανς έχει επαινέσει δημοσίως την στάση του AfD για τη μετανάστευση και την εθνική κυριαρχία, τονίζοντας ότι την θεωρεί ως απαραίτητο αντίβαρο στη φιλελεύθερη δημοκρατική συναίνεση που έχει διαμορφώσει τις πολιτικές στη Δύση μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Αυτή η υποστήριξη υποδηλώνει ότι το αναδυόμενο ρήγμα δεν είναι απλώς διατλαντικό, αλλά και μια μάχη για το μέλλον της ίδιας της Δύσης μεταξύ ενός προστατευτικού, εθνικιστικού οράματος και της παραδοσιακής φιλελεύθερης δημοκρατικής τάξης.
Η άνοδος των ακροδεξιών κινημάτων στην Ευρώπη θα μπορούσε ενδεχομένως να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης, αλλά αυτό θα οδηγούσε σε ένα πολύ διαφορετικό είδος Δύσης. Μια Δύση προστατευτική, εθνικιστική και λιγότερο προσανατολισμένη στον πλουραλισμό. Σε αυτό το πλαίσιο, το μέλλον της Δύσης φαίνεται αβέβαιο και φορτωμένο με τον κίνδυνο αυξημένης αστάθειας.
Τι πιστεύετε για την αμερικανική πολιτική απέναντι στην Ουκρανία και Ρωσία υπό τον Τραμπ;
Evren Balta: Η πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ απέναντι στην Ουκρανία και τη Ρωσία έχει υποστεί μια ταχεία και σημαντική μετατόπιση, που χαρακτηρίζεται από αποδέσμευση και εστίαση στα συμφέροντα και όχι στις εγγυήσεις ασφάλειας.
Πιστός στις προεκλογικές του υποσχέσεις, ο Τραμπ έχει μειώσει δραστικά την ανταλλαγή πληροφοριών, την οικονομική βοήθεια και τη στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της διακοπής της συντήρησης των όπλων που είχαν προμηθεύσει οι ΗΠΑ στο παρελθόν.
Επιπλέον, ο Τραμπ πρότεινε ένα αμφιλεγόμενο ειρηνευτικό σχέδιο που θα πάγωνε τις σημερινές γραμμές του μετώπου, θα αναγνώριζε τα ρωσικά εδαφικά κέρδη και θα απαγόρευε στην Ουκρανία την ένταξη στο ΝΑΤΟ, προσφέροντας περιορισμένες εγγυήσεις ασφαλείας.
Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες προτάσεις της κυβέρνησης Τραμπ είναι η συμφωνία για τα ορυκτά με την Ουκρανία, η οποία απαιτεί οι Ηνωμένες Πολιτείες να λαμβάνουν το 50% των εσόδων του Κιέβου από φυσικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένων των ορυκτών, του φυσικού αερίου και του πετρελαίου ως αποπληρωμή για την βοήθεια που παρείχαν οι ΗΠΑ.
Η πρόταση αυτή στερείται εγγυήσεων ασφαλείας για την Ουκρανία, δοκιμάζοντας περαιτέρω τις σχέσεις μεταξύ Ουάσινγκτον και του Κιέβου. Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει εκφράσει τις ανησυχίες του για την απουσία εγγυήσεων ασφαλείας και τις επιπτώσεις μιας τέτοιας οικονομικής συμφωνίας.
Ως απάντηση στην υπαναχώρηση των ΗΠΑ, οι Ευρωπαίοι ηγέτες επιτάχυναν τις προσπάθειές τους για την ενίσχυση των αμυντικών δυναοτήτων της Ουκρανίας και τη μείωση της εξάρτησης από την αμερικανική στήριξη.
Ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, Κιρ Στάρμερ ανακοίνωσε πρόσφατα ένα σχέδιο τεσσάρων σημείων για τη στήριξη της Ουκρανίας, το οποίο περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, συνεχή στρατιωτική βοήθεια, αυξημένη οικονομική πίεση στη Ρωσία και τη δημιουργία ενός συνασπισμού των «προθύμων» για την προάσπιση της κυριαρχίας της Ουκρανίας.
Επιπλέον, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παρουσίασε το σχέδιο ReArm Europe για την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της Ευρώπης. Το σχέδιο περιλαμβάνει αυξημένες αμυντικές δαπάνες, δάνεια για αμυντικές επενδύσεις και κίνητρα για συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην αμυντική βιομηχανία.
Οι πρωτοβουλίες αυτές αντανακλούν την αυξανόμενη συνειδητοποίηση της Ευρώπης ότι πρέπει να γίνει πιο αυτοδύναμη σε θέματα ασφάλειας, καθώς οι δεσμεύσεις των ΗΠΑ γίνονται λιγότερο προβλέψιμες.
Οι στρατηγικές επιπτώσεις αυτών των εξελίξεων είναι βαθιές. Η απόσυρση της αμερικανικής υποστήριξης κινδυνεύει να ενθαρρύνει τη Ρωσία και να αναδιαμορφώσει σημαντικά την αρχιτεκτονική ασφαλείας της Ευρώπης. Σε αυτό το πλαίσιο, η κίνηση της Ευρώπης προς την αυτοδυναμία στην άμυνα δεν είναι απλώς επιθυμητή αλλά και αναγκαία.
Ο συνδυασμός της αποχώρησης του Τραμπ, της συμφωνίας για τα ορυκτά και των προσπαθειών ευρωπαϊκού επανεξοπλισμού υποδηλώνουν μια θεμελιώδη μετατόπιση προς μια πιο πολυπολική και κατακερματισμένη τάξη ασφαλείας στη Ευρώπη.
Πώς επηρεάζει η αλλαγή στον Λευκό Οίκο τους τουρκοαμερικανικές σχέσεις;
Evren Balta: Οι τουρκοαμερικανικές σχέσεις, οι οποίες είχαν δείξει σημάδια βελτίωσης κατά τη διάρκεια της θητείας του Μπάιντεν περιβάλλονται και πάλι από αβεβαιότητα υπό τον Τραμπ.
Μία από τις πιο κρίσιμες πτυχές θα είναι το πώς θα ΗΠΑ διαχειρίζονται την αποχώρησή τους από τη Συρία, μια διαδικασία που επηρεάζει άμεσα τα συμφέροντα και την ασφάλεια της Τουρκίας.
Η πρόσφατα υπογραφείσα συμφωνία μεταξύ των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) και της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS) στη Συρία υποδηλώνει ότι η επιρροή των ΗΠΑ στη διαμόρφωση των τοπικών συμμαχιών παραμένει σημαντική, αλλά η κατεύθυνση που θα πάρει αυτή η επιρροή υπό τον Τραμπ είναι ασαφής.
Επιπλέον, ο συναλλακτικός χαρακτήρας της εξωτερικής πολιτικής του Τραμπ – που δίνει προτεραιότητα στις πωλήσεις όπλων και τις ρεαλιστικές συμφωνίες – μπορεί να ευθυγραμμιστεί καλά με την τρέχουσα προσέγγιση της Τουρκίας.
Το ενδεχόμενο ο Τραμπ να ανταμείψει τη ιδιαίτερη σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία δεν μπορεί επίσης να προεξοφληθεί.
Επιπλέον, οι ομοιότητες ανάμεσα στο στυλ ηγεσίας του Τραμπ – πολιτική του ισχυρού άνδρα, εθνικισμός και ρεαλισμός – και εκείνου της τουρκικής κυβέρνησης θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πιο ξεκάθαρη, αν και απρόβλεπτη, σχέση.
Ωστόσο, η Τουρκία μπορεί επίσης να βρεθεί αντιμέτωπη με παρόμοιες προκλήσεις με αυτές που αντιμετωπίζει η Ευρώπη ιδίως όσον αφορά τη θέση της για την Ουκρανία και τη διαχείριση της ευαίσθητης ισορροπίας της μεταξύ Ρωσίας και του ΝΑΤΟ.
Η έλλειψη μιας ξεκάθαρης και συνεπούς αμερικανικής πολιτικής θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγαλύτερη στρατηγική ασάφεια για την Τουρκία στην περιοχή.
Ποια είναι η γνώμη σας για την προοπτική των ελληνοτουρκικών σχέσεων; Υπάρχουν ευκαιρίες για ουσιαστική πρόοδο στις στο μέλλον; Υπάρχουν θέματα που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν;
Evren Balta: Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις έχουν διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό από την ευρωπαϊκή πολιτική, με τη στάση της Ε.Ε. να παίζει καθοριστικό ρόλο στην δημιουργία των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Μια πιθανή αποχώρηση των ΗΠΑ από την ευρωπαϊκή ασφάλεια θα μπορούσε παραδόξως να δημιουργήσει μια ευκαιρία για βελτιωμένες σχέσεις, αναγκάζοντας και τα δύο έθνη να υιοθετήσουν μια πιο αυτόνομη και ρεαλιστική προσέγγιση στις διαφορές τους.
Η μεταβαλλόμενη δυναμική της ασφάλειας στην Ευρώπη μπορεί να παρακινήσει την Τουρκία να να επανασυνδεθεί με την Ε.Ε. πιο εποικοδομητικά, μειώνοντας δυνητικά τις εντάσεις με την Ελλάδα δεδομένου του κοινού τους συμφέροντος για τη διατήρηση της περιφερειακής σταθερότητας.
Ένας πολλά υποσχόμενος τομέας προόδου είναι η ενεργειακή συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πλατφόρμα για διάλογο και οικοδόμηση εμπιστοσύνης. Κοινά ενεργειακά έργα, όπως η επέκταση των αγωγών φυσικού αερίου ή η συνεργασία για την εξερεύνηση υδρογονανθράκων, θα μπορούσαν να οικοδομήσουν σχέση εμπιστοσύνης και να δημιουργήσουν αλληλεξαρτήσεις που μειώνουν τον κίνδυνο συγκρούσεων.
Η ενεργειακή συνεργασία θα επέτρεπε επίσης και στις δύο πλευρές να επωφεληθούν οικονομικά, δημιουργώντας κίνητρα για τη διατήρηση ανοικτών γραμμών επικοινωνίας και μείωση των εντάσεων.
Εν τω μεταξύ, τα ζητήματα του Αιγαίου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας παραμένουν ιδιαίτερα δύσκολα να επιλυθούν λόγω του ότι συνδέονται στενά με την εθνική ταυτότητα και κυριαρχία.
Ωστόσο, οι πρόσφατες εξελίξεις υποδηλώνουν ευκαιρίες για σταδιακή πρόοδο. Η συνέχιση των συνομιλιών για τα θαλάσσια σύνορα υποδηλώνει την προθυμία να αντιμετωπιστούν αμφιλεγόμενα ζητήματα μέσω διαλόγου.
Επιπλέον, η ενισχυμένη συνεργασία μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής ακτοφυλακής για την καταπολέμηση της λαθρομετανάστευσης κατά μήκος βασικών διαδρομών προς στην Ευρώπη αποτελεί ένα θετικό βήμα προς τα εμπρός.
Οι πρωτοβουλίες αυτές καταδεικνύουν την ετοιμότητα και των δύο πλευρών να επιδιώξουν μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης και πρακτική συνεργασία. Οι προσπάθειες αυτές, ακόμη και αν περιορισμένες σε έκταση, θα μπορούσαν να συμβάλουν στη μείωση των εντάσεων.
Η Evren Balta θα παρευρεθεί στην πόλη των Δελφών τον Απρίλιο, στο πλαίσιο του 10ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών που θα διεξαχθεί από τις 9 έως τις 12 Απριλίου 2025. Το Φόρουμ συμπληρώνει φέτος 10 χρόνια παρουσίας και αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς για το δημόσιο διάλογο και την ανταλλαγή ιδεών, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση πολιτικών και στρατηγικών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
