Τι οδηγεί πολλούς βραβευμένους με Νόμπελ να ακολουθούν, μετά την βράβευσή τους, πορείες εκ διαμέτρου αντίθετες με αυτές που τους οδήγησαν στην βράβευση;
Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, αποδέκτης του βραβείου Νόμπελ φυσικής για το έργο του στο φωτοηλεκτρικό φαινόμενο και ο μεγάλος φυσικός πίσω από τη γενική και ειδική σχετικότητα, είπε κάποτε: «Η υπερβολική εκτίμηση η οποία περιβάλλει το έργο και την ζωή μου με κάνει να νοιώθω πολύ άβολα. Αισθάνομαι υποχρεωμένος να θεωρώ τον εαυτό μου ως έναν ακούσιο απατεώνα».
Σύμφωνα με άρθρο της βρετανικής ιστοσελίδας IFLscience, δεδομένων των μεγάλων επιτευγμάτων του στη φυσική, ο Άινσταιν, μπορεί να έπασχε από το λεγόμενο «σύνδρομο απατεώνων»: Το αίσθημα ότι είσαι ανίκανος ή απατεώνας, ενώ όλοι οι άλλοι γύρω σου είναι εκεί με δική τους αξία.
Σε αντίθεση με την αντιμετώπιση που είχε ο Άινσταιν απέναντι στην δημοσιότητα και την αναγνώριση του έργου του, άλλοι βραβευμένοι με Νόμπελ δεν ανταποκρίθηκαν με τον ίδιο τρόπο στην αναγνώριση των δικών τους επιτευγμάτων. Στην πραγματικότητα, υπάρχει ένας όρος που ονομάζεται «ασθένεια Νόμπελ» ή «Νομπελίτιδα» για να περιγράψει τις μερικές φορές παράξενες και αντιεπιστημονικές απόψεις που έχουν αναπτύξει οι νομπελίστες μετά τη νίκη τους.
Υπάρχει ένας εκπληκτικά μακρύς κατάλογος με τους νικητές του βραβείου Νόμπελ που έχουν εκφράσει ψευδοεπιστημονικές πεποιθήσεις μετά τη νίκη τους, συνήθως ξεφεύγοντας από τον τομέα της ειδίκευσής τους. Ο κατάλογος περιλαμβάνει επιστήμονες, διακεκριμένους στον τομέα τους, οι οποίοι συνέχισαν να αναπτύσσουν ενδιαφέροντα γύρω από την μεταφυσική έρευνα, την εξωαισθητηριακή αντίληψη, αλλά και έναν νικητή που πίστευε ότι τον επισκέφτηκε ένα λαμπερό πράσινο ρακούν μοτοσικλετιστής που μιλούσε…
Το μετάλλιο του Βραβείου Νόμπελ
Angela Weiss/Pool Photo via AP, File)
Σε ένα κεφάλαιο του βιβλίου Critical Thinking in Psychology, οι ερευνητές απαρίθμησαν μια σειρά από τέτοιες περιπτώσεις. Ενώ μερικοί ανέπτυξαν εγκόσμιες και ζοφερές ψευδοεπιστημονικές πεποιθήσεις, όπως οι ευρέως απομυθοποιημένες πεποιθήσεις του James Watson σχετικά με τη φυλή και τη νοημοσύνη, πολλοί ανέπτυξαν πολύ πιο «διασκεδαστικές» εκδοχές της «ασθένειας Νόμπελ».
Ο Πιερ Κιουρί, για παράδειγμα, κέρδισε το βραβείο Νόμπελ φυσικής για την ανακάλυψη του Ραδίου και του Πολωνίου, προτού πιστέψει ότι η διερεύνηση του μεταφυσικού θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις σχετικά με τον μαγνητισμό. Ο Τζόζεφ Τόμσον, ο οποίος κέρδισε το ίδιο βραβείο για την ανακάλυψη του ηλεκτρονίου, ανέπτυξε παρόμοιο ενδιαφέρον για τα μεταφυσικά φαινόμενα και ήταν μέλος της Εταιρείας Μεταφυσικής Έρευνας για 34 χρόνια.
Ο Σαρλ Ρισέ, ο οποίος κέρδισε το βραβείο Νόμπελ ιατρικής το 1913, για την μελέτη του στην αναφυλαξία, είναι ο άνθρωπος που εφηύρε την λέξη «εκτόπλασμα», στις μετέπειτα έρευνές του για το μεταφυσικό και τον ρόλο των μέντιουμ στην επικοινωνία με την «άλλη πλευρά».
Μερικές φορές, όμως, η «Νομπελίτιδα» μπορεί να επιφέρει και επικίνδυνες επιπτώσεις. Ο Ρίτσαρντ Σμάλεϊ, ο οποίος κέρδισε το βραβείο στη χημεία για την ανακάλυψη μιας τρίτης μορφής άνθρακα το 1996, άρχισε να καταπολεμά την θεωρία της εξέλιξης, ενώ άλλοι έχουν υποστηρίξει την ευγονική, τις λοβοτομές και τις επιβλαβείς πρακτικές και ιδέες γύρω από τον αυτισμό.
Μετά ήταν ο Δρ Kάρι Μούλις, ο οποίος κέρδισε μέρος του Νόμπελ Χημείας το 1993. Μετά την βράβευσή του, εξέφρασε σκεπτικισμό σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τον ρόλο του HIV στο AIDS, καθώς και πίστη στην έντονα απομυθοποιημένη ιδέα της αστρολογίας. Εκτός από αυτό, ισχυρίστηκε ότι είδε ένα λαμπερό ρακούν που του μίλησε.
Γιατί κολλάει η «Νομπελίτιδα»
Λοιπόν, γιατί τόσοι πολλοί νομπελίστες καταλήγουν σε τέτοιες ψευδοεπιστημονικές πεποιθήσεις; Σύμφωνα με έναν επίσης βραβευμένο με Νόμπελ, τον Πωλ Νερς, θα μπορούσε εν μέρει να έχει να κάνει με την πίεση από τα μέσα ενημέρωσης και άλλες ομάδες, οι οποίοι προτρέπουν τους βραβευθέντες να βγουν έξω από τον τομέα της εξειδίκευσης τους.
Το μετάλλιο του Βραβείου Νόμπελ
AP Photo/Fernando Vergara, File
«Στα μάτια πολλών ανθρώπων, είχα γίνει ξαφνικά κορυφαίος ειδικός σε όλο τον κόσμο. Αυτό ήταν μάλλον ένα σοκ. Δεν είναι ότι είμαι υπερβολικά σεμνός άνθρωπος και ξέρω κάτι για τη βιολογία και την επιστήμη γενικότερα» , εξήγησε ο Νερς σε ένα άρθρο του στον Independent, συμβουλεύοντας άλλους βραβευθέντες να μείνουν μακριά από αυτό το μονοπάτι.
«Θα πλημμυρίσετε από αιτήματα να σχολιάσετε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, να υπογράψετε επιστολές και αναφορές και γενικά να δανείσετε το όνομά σας σε σκοπούς και αγώνες, άλλους ευγενείς, άλλους λιγότερο», πρόσθεσε. «Αλλά μην μπείτε στον πειρασμό να απομακρυνθείτε πολύ από τις εξειδικευμένες γνώσεις σας ή από την επιστήμη γενικότερα», είχε αναφέρει.
Μια σειρά από γνωστικά λάθη, συμπεριλαμβανομένης της μεροληψίας και της αίσθησης της παντογνωσίας, της παντοδυναμίας και του άτρωτου, χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όπως ο ναρκισσισμός και η υπερβολική προβολή, αλλά και το «σύμπλεγμα γκουρού» μπορεί να προδιαθέτουν τα εξαιρετικά ευφυή άτομα σε καταστροφικά λάθη κριτικής σκέψης.
Αν και αυτή είναι μια πιθανή ιδέα, τα στοιχεία δεν επιβεβαιώνουν ότι οι νομπελίστες είναι περισσότερο επιρρεπείς σε ψευδοεπιστημονικές πεποιθήσεις.
