Οι «Έξυπνες Γέφυρες» αποτελούν δράση που προβλέπεται από στη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020 – 2025 του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, που αποτυπώνει τις κατευθυντήριες αρχές, τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των συστημάτων, τους στρατηγικούς άξονες παρέμβασης, το μοντέλο διακυβέρνησης και υλοποίησης και το σύνολο των οριζόντιων και κάθετων παρεμβάσεων που θα υλοποιήσουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας με έμφαση στην υλοποίηση και τα έργα και όχι απλώς σε μια θεωρητική προσέγγιση.
Το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών μέσα από αυτή τη δράση δρομολογεί αποφασιστικό βήμα για την ενίσχυση της ασφάλειας των γεφυρών στην Ελλάδα, με αιχμή τις σιδηροδρομικές, εισάγοντας ένα σύγχρονο σύστημα ελέγχου της κατάστασής τους. Με απόφαση που έχει υπογράψει ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών, Κώστας Καραμανλής, φορέας υλοποίησης του έργου είναι το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (Τ.Ε.Ε.).
Το έργο αφορά στην «έξυπνη» παροχή υπηρεσιών συντήρησης των γεφυρών στην Ελλάδα. Το έργο απαιτεί την προμήθεια και εγκατάσταση ειδικών αισθητήρων / οπτικών ινών μέτρησης φορτίου που θα καταγράφουν τη μετατόπιση των γεφυρών σε πραγματικό χρόνο με σύγχρονες τεχνολογικές μεθόδους.
Αυτές οι πληροφορίες θα υποβάλλονται σε επεξεργασία μέσω ειδικών αλγορίθμων που θα υπολογίζουν την αντοχή των γεφυρών. Το έργο θα συνοδεύεται από σχετικές μελέτες από εξειδικευμένους μηχανικούς που θα τεκμηριώνουν και θα παρακολουθούν επιστημονικά τα αποτελέσματα.
Σύμφωνα με την απόφαση του Κώστα Καραμανλή, η υλοποίηση της επένδυσης θα πρέπει να ολοκληρωθεί έως τις 31 Δεκεμβρίου του 2025. Το έργο θα υλοποιηθεί υπό την εποπτεία του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος. Ήδη το ΤΕΕ ολοκλήρωσε τη διαβούλευση με αρμόδιους και ενδιαφερόμενους φορείς και ενσωματώνει παρατηρήσεις και σημειώσεις, καθώς πρόκειται για ένα καινοτόμο για την Ελλάδα έργο, ώστε στις επόμενες εβδομάδες το έργο να προκηρυχθεί και να υπάρξει ανάδοχος στις αρχές του 2023.
Όπως αναφέρεται στα κείμενα του ΤΕΕ για τη διαβούλευση, αντικείμενο του έργου είναι ο πρωτοβάθμιος έλεγχος των τεχνικών και ο σχεδιασμός της ενόργανης παρακολούθησης καθώς και του συστήματος διαδικτύου των πραγμάτων (IoT), ο δευτεροβάθμιος έλεγχος των γεφυρών μέσω κατάλληλης μοντελοποίησης των τεχνικών σε επίπεδο προμελέτης, η δημιουργία Ψηφιακού Αποθετηρίου και Πλατφόρμας «Έξυπνων Γεφυρών», η προμήθεια/εγκατάσταση σε θέση και λειτουργία των Συστημάτων Ενόργανης Παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο (Real Time Structural Health Monitoring ή RTSHM), η διεξαγωγή μη καταστροφικών φορτίσεων στις γέφυρες και η επικαιροποίηση μελετών, η πιλοτική εφαρμογή των συστημάτων και η ενόργανη δομική παρακολούθηση των τεχνικών και παραγωγική/εγγυημένη λειτουργία των συστημάτων.
Από τις παρατηρήσεις που υποβλήθηκαν και τη συζήτηση επί αυτών με τους αρμόδιους φορείς, το ΤΕΕ προχωρά στη διαμόρφωση των τελικών Τευχών Δημοπράτησης. Στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης «Ελλάδα 2.0» περιλαμβάνεται ως δράση και το project για τις «έξυπνες» γέφυρες και έχει ήδη μπει στην τελική ευθεία η χρηματοδότησή του. Η πρόσκληση που βγήκε προς διαβούλευση από το ΤΕΕ είχε προϋπολογισμό 156.215.200,00 ευρώ (αξία : 125.980.000,00 Euro και ΦΠΑ: 30.235.200,00 Euro).
Θεσμοθετείται διοικητική Αρχή για τον έλεγχο ασφάλειας των γεφυρών
Επίσης, αξίζει να αναφερθεί ότι σχετικά πρόσφατα ο υφυπουργός Υποδομών, Γιώργος Καραγιάννης, προανήγγειλε και τη θεσμοθέτηση για πρώτη φορά Διοικητικής Αρχής Γεφυρών. Η Αρχή θα επιβλέπει και θα ελέγχει την ασφάλεια των γεφυρών σε όλη την επικράτεια, αρμοδιότητα που συμπίπτει με το αντικείμενο του έργου «Έξυπνες Γέφυρες», καθώς μέχρι σήμερα οι αρμοδιότητες είναι συγκεχυμένες σε πολλές περιπτώσεις. Σε κάθε περίπτωση, βασικό ζήτημα είναι οι νέες διαδικασίες για την επιθεώρηση και τη συντήρηση των γεφυρών της χώρας, με άνοιγμα μήκους άνω των 6 μέτρων.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΤΕΕ Γιώργο Στασινό, που μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, το μεγαλύτερο ποσοστό των γεφυρών της χώρας κατασκευάστηκε στις δεκαετίες ’50 έως ’80.
Η απουσία μέτρων συντήρησης, η γήρανση των τεχνικών μερών, τα μικρά φορτία σχεδιασμού σε συνδυασμό με την μη ελεγχόμενη διέλευση ολοένα και μεγαλύτερου βάρους οχημάτων, τα ακραία περιβαλλοντικά φαινόμενα λόγω κλιματικής αλλαγής είναι κάποιοι από τους παράγοντες που επιβάλλουν εγρήγορση. Είναι επομένως σαφές ότι απαιτείται συνολική εποπτεία και μάλιστα ηλεκτρονική, βάσει σύγχρονων διαδικασιών και μεθοδολογιών άμεσης αξιολόγησης (Smart Assessment Procedures ή «SAP»).
Σύμφωνα με το ΤΕΕ, με το έργο αυτό που τώρα σχεδιάζεται και σε λίγο ξεκινά η υλοποίηση, επιδιώκεται η παροχή υπηρεσιών προληπτικής συντήρησης γεφυρών της ΟΣΕ Α.Ε και ΕΡΓΟΣΕ Α.Ε σε διάφορες περιφέρειες της χώρας, με τη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών όπως το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IOT). Οι πληροφορίες που σχετίζονται με την κατάσταση των γεφυρών, θα καταγράφονται και θα επεξεργάζονται με ειδικούς αλγόριθμους που υπολογίζουν την απόκριση των γεφυρών και θα είναι διαθέσιμες σε εξειδικευμένους μηχανικούς, οι οποίοι θα είναι αρμόδιοι για τη βελτίωση του επιπέδου ασφάλειας των γεφυρών και την πρόληψη μελλοντικών ατυχημάτων. Όλες οι υποδομές γεφυρών θα εξοπλιστούν με ειδικά συστήματα μέτρησης της δομικής απόκρισης, αισθητήρες / τεχνολογίας οπτικών ινών που θα μετρούν και θα καταγράφουν τις απαραίτητες πληροφορίες, σε πραγματικό χρόνο με σύγχρονες και αποδεκτές τεχνολογικές μεθόδους.
Οι διαδικασίες αξιολόγησης και ελέγχου θα υλοποιηθούν με χρήση σύγχρονων συστημάτων ενόργανης δομικής παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο (Real Time Structural Health Monitoring, RTSHM). Η εφαρμογή εξειδικευμένων μεθοδολογιών ενόργανης δομικής παρακολούθησης, συνδυασμού δηλαδή τεκμηρίωσης – ενοργάνωσης και γρήγορης αποτίμησης, είναι σύμφωνη με πρακτικές πολλών προηγμένων χωρών και αποτελεί παγκοσμίως την πιο δόκιμη μέθοδο εκτίμησης ενδεχόμενων υποβαθμίσεων της δομικής υγείας των κατασκευών σε βάθος χρόνου. Η συνθήκη ελέγχου είναι η αξιολόγηση σε πραγματικό χρόνο της δομικής τρωτότητας των γεφυρών υπό τα συνήθη φορτία λειτουργίας και ο καθορισμός με σαφήνεια των μεγίστων επιτρεπόμενων όριων διελεύσεων (έλεγχος μεγίστων παραμορφώσεων). Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η έγκαιρη πρόβλεψη αστοχιών (situational awareness), δίνεται η δυνατότητα άμεσων λήψεων αποφάσεων και μέτρων (informed decision making process) ενώ παράλληλα εξασφαλίζεται η εξοικονόμηση πόρων μέσω προτεραιοποίησης συντηρήσεων και ενισχύσεων όπου πραγματικά απαιτείται.
Ο Γιώργος Στασινός, πρόεδρος του ΤΕΕ, υπενθυμίζει ότι γενικότερα για τις υποδομές της χώρας έχει ληφθεί μέριμνα και σε ένα ακόμη έργο στρατηγικής σημασίας για τη χώρα.
«Το ΤΕΕ υλοποιεί αυτή την περίοδο, μέσα από συνεργασία με εξειδικευμένους αναδόχους, το Εθνικό Μητρώο Υποδομών, που αποτελεί υποσύστημα του Ενιαίους Ψηφιακού Χάρτη. Στο Μητρώο θα αποτυπωθούν προοδευτικά όλες οι υποδομές του Ελληνικού Κράτους, ανεξαρτήτως φορέα ευθύνης, με γεωχωρική αποτύπωση, τεχνικά και διοικητικά στοιχεία, ώστε να γνωρίζουμε εκ των προτέρων πότε κατασκευάστηκε, πότε συντηρήθηκε, ποιος έχει την ευθύνη και να μην ψάχνουμε κατόπιν εορτής όταν υφίσταται ανάγκη», τονίζει ο Πρόεδρος του ΤΕΕ.
Μέσα από τις προβλέψεις διαλειτουργικότητας των συστημάτων αυτών, που είναι ενσωματωμένες πλέον στις διαδικασίες, όλα αυτά τα συστήματα θα δίνουν τη δυνατότητα στην Πολιτεία να εξάγει τις πληροφορίες που χρειάζεται για την ορθή λήψη αποφάσεων και τον κατάλληλο σχεδιασμό έργων συντήρησης, κάτι που λείπει από τη χώρα μέχρι σήμερα, σημειώνει ο Γιώργος Στασινός.
Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, το έργο θα πρέπει να ολοκληρωθεί και να περάσει σε πιλοτική λειτουργία μέσα σε δύο χρόνια από την υπογραφή της σύμβασης, που αναμένεται να γίνει στις αρχές του 2023, στο τρίτο έτος να περάσει σε πλήρη παραγωγική λειτουργία ενώ προβλέπεται και περίοδος συντήρησης ακόμη 3 ετών. Ο ανάδοχος μάλιστα θα αναλάβει υποχρέωση εγγύησης και συντήρησης για 5 έτη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο κείμενο της διαβούλευσης περιλαμβάνεται επιλογή 170 γεφυρών σε όλη τη χώρα από το ενεργό σιδηροδρομικό δίκτυο. ‘Αλλωστε, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, ένας σημαντικός αριθμός των ελληνικών γεφυρών παρουσιάζει αυξημένο κίνδυνο ανεπάρκειας σε φέρουσα ικανότητα οφειλόμενη, αφενός στα διαρκώς αυξανόμενα φορτία κυκλοφορίας και αφετέρου στη γήρανση των γεφυρών.
Όπως τονίζεται, δεδομένου ότι (α) τα επόμενα χρόνια πρόκειται να γίνει σταδιακή αντικατάσταση όλων των διερχομένων τρένων με νέα – πιο σύγχρονα – τα οποία έχουν προβλεφθεί για μεταφορά μεγαλύτερων φορτίων, (β) η γήρανση των τεχνικών είναι ένα φαινόμενο που δεν μπορεί να αποφευχθεί, (γ) οι περισσότερες γέφυρες είναι σχεδιασμένες με παλαιότερους κανονισμούς με ανεπαρκή πρόβλεψη για την ανθεκτικότητα τους σε βάθος χρόνου, (δ) πολλές γέφυρες βρίσκονται σε περιοχές με υψηλό σεισμικό κίνδυνο και έχουν ήδη καταπονηθεί από σεισμούς μέτριας και ισχυρής έντασης και (ε) εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής η αναμενόμενη ανώτατη στάθμη για γέφυρες άνωθεν υδατικών κωλυμάτων αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά, η πρακτική της ενόργανης παρακολούθησης των γεφυρών όπως περιγράφεται στο έργο που προωθείται έχει στόχο τον έλεγχο του ρυθμού φθοράς τους και την έγκαιρη και αποτελεσματική συντήρησή τους.
Στο πλαίσιο αυτό, η δημιουργία ενός δικτύου γεφυρών οι οποίες θα παρακολουθούνται και θα αξιολογούνται σε πραγματικό χρόνο με σύγχρονες πρακτικές, θα αναβαθμίσει άμεσα τον τομέα των υποδομών ικανοποιώντας στην πράξη, τον κεντρικό – επιτελικό ρόλο του κυρίου του έργου (ΟΣΕ και ΕΡΓΟΣΕ, και κατά αρμοδιότητα ΥΥΠΟΜΕ). Το δίκτυο αυτό θα αποτελεί ένα καινοτόμο και ολοκληρωμένο εργαλείο με το οποίο το κράτος θα μπορεί να προσδιορίζει προτεραιότητες για την καλύτερη δυνατή διαχείριση των τεχνικών έργων γεφυροποιίας και την λήψη άμεσων μέτρων αμέσως μετά από έκτακτα συμβάντα (σεισμός, πλημμυρικά φαινόμενα, πρόσκρουση).
