Η ίδια μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ είπε ότι «πρέπει να σας πω ότι δεν έχω δώσει ακόμη δελτίο Τύπου στο υπουργείο και αναφορά στην αρχαιολογική εταιρεία στην οποία ανήκει η ανασκαφή στην Αρχαία Ζώμινθο. Οπότε οι υποχρεώσεις μου που αφορούν στις ανασκαφές συνεχίζονται, όπως επίσης και οι υποχρεώσεις μου να δημοσιοποιώ ανά διαστήματα την πορεία των ερευνών μου. Πρόκειται για μία πολύ σημαντική ανασκαφή, το κόστος της οποίας έχω αναλάβει προσωπικά, μέσω του Ιδρύματος Ψύχα που καλύπτει εξ’ ολοκλήρου τα έξοδα της ανασκαφής. Η ανασκαφή στη Ζώμινθο, αφορά πέρα της επένδυσης στον πολιτιστικό μας πλούτο, μία τεράστια παρακαταθήκη για ολόκληρη την Κρήτη. Ως εκ τούτου καμία σκέψη δεν υπάρχει, για να σταματήσει η πολύχρονη παρουσία των αρχαιολόγων στην περιοχή», τονίζει η κα Σαπουνά – Σακελλαράκη.
Όπως εξηγεί η αρχαιολόγος, η πορεία, το μέλλον της ανασκαφής, θα γνωστοποιηθεί αφού πρώτα συντάξει και αποστείλει η ίδια, σχετικό δελτίο τύπου στο οποίο θα αναφέρει τις προθέσεις της, όλα τα σχετικά με την προηγούμενη ανασκαφική περίοδο στη Ζώμινθο, καθώς και τις επιστημονικές της παρατηρήσεις.
«Αυτό το οποίο έχω αναφέρει, είναι ότι κάθε αξιοπρεπής ανασκαφή και όχι από εκείνες τις ανασκαφές που γίνονται μόνο και μόνο για να υπάρχουν δημοσιεύσεις στον Τύπο, θα πρέπει κάποια στιγμή να σταματούν για λίγο, άσχετα αν κάνουν κάποιες τομές σε σημεία του αρχαιολογικού χώρου, για να δημοσιεύεται η πορεία της ανασκαφής ή να λύνονται θέματα που ανακύπτουν. Η προσωπική μου αρχή είναι να σταματάμε για λίγο τις ανασκαφές, να δημοσιεύουμε στοιχεία της ανασκαφής και θέματα που άπτονται της εξέλιξης της και να συνεχίζουμε κατόπιν το έργο της ανασκαφής. Αυτός είναι ο λόγος που δημοσιεύουμε και αρθρογραφούμε για όλες μας τις ανασκαφές, όπως για παράδειγμα, το τελευταίο διάστημα δημοσιεύω για την ανασκαφή στις Αρχάνες Ηρακλείου».
Σύμφωνα με την αρχαιολόγο που μαζί με τον σύζυγο της Γιάννη Σακελλαράκη έφεραν στο φως την Αρχαία Ζώμινθο στα Ανώγεια Ρεθύμνου, «…όταν σταματάει μία ανασκαφή για να ξεκινήσει η περίοδος των δημοσιεύσεων, υπάρχουν περίοδοι, το κάνω κι εγώ αυτό, που αποφασίζονται να γίνουν ανασκαφικές τομές, για να λάβω κάποιες απαντήσεις σε κάποια ερωτήματα που μού έχουν δημιουργηθεί, ώστε να δώσω μία συνέχεια στα στοιχεία της ανασκαφής. Επαναλαμβάνω, δεν σταματάω την ανασκαφή στην Αρχαία Ζώμινθο, ούτε κανείς έχει παρέμβει για να σταματήσει η ανασκαφή. Το θέμα είναι ότι από καθήκον επιστημονικό, πρέπει να δημοσιεύσω το υλικό αυτό, που είναι πάρα πολύ σημαντικό, διότι ήδη το Κεντρικό Κτίριο της Ζωμίνθου, ολόκληρο έχει ανασκαφεί και αυτό πρέπει να το γνωστοποιήσω, να το επικοινωνήσω επιστημονικά».
Η αρχαιολόγος επισημαίνει πως «…αυτά φυσικά αφορούν συναδέλφους, τους επιστήμονες, εμάς τους αρχαιολόγους. Έγραψα όμως και το βιβλίο που αφορά στη Ζώμινθο, “ΖΩΜΙΝΘΟΣ Ένα Ανάκτορο στο Βουνό” διότι οφείλω να παρουσιάσω να γνωστοποιήσω στον μη ειδικό, στους πολίτες για το τι πρόκειται, τι είναι, όταν ακούει ή διαβάζει Αρχαία Ζώμινθος. Ανασκαφή περίπου σαράντα χρόνων, είχε ως αποτέλεσμα να βρίσκεται η Ζώμινθος ανάμεσα στα πέντε υποψήφια για την UNESCO Ανάκτορα της Κρήτης. Αντί να δώσω δηλαδή μία απλή αναφορά για τον αρχαιολογικό τόπο, έγραψα ένα βιβλίο που είναι πιο επίσημο και όλη τη γνώση την αποκτά πλέον ο κάθε πολίτης που μπορεί να ενδιαφερθεί».
Αναφέρει μάλιστα πως στην Κνωσσό, γίνονται ανασκαφές από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα «…και κάθε λίγο και λιγάκι σταματάει η ανασκαφή, δημοσιεύεται η πορεία της. Ο Έβανς για παράδειγμα, δημοσίευσε τους πέντε τόμους του για την Κνωσό και μέχρι σήμερα συνεχίζεται η ανασκαφή σε ορισμένα σημεία του Αρχαιολογικού χώρου της Κνωσού, ώστε να διευκρινιστούν κάποια αρχαιολογικά επιστημονικά θέματα. Δεν κλείνει μία ανασκαφή, αλλά κάθε ευσυνείδητος αρχαιολόγος, πρέπει και οφείλει να δημοσιεύσει αυτό που είδε. Να σας πω ότι, όταν οι αρχαιολόγοι σκάβουμε, όσο μεγάλο εύρημα κι αν έχουμε μπροστά μας, δεν έχουμε αυτή τη μεγάλη χαρά όπως πολλοί πιστεύουν. Διότι πρέπει να κοιτάξουμε, να ερευνήσουμε, να αφιερωθούμε στα στοιχεία, στο πως βρέθηκαν σε εκείνο το σημείο, να μετρήσουμε το βάθος, το ύψος, τον χώρο που βρέθηκαν. Όλα τα στοιχεία δηλαδή, να τα ενώσουμε. Μετά από τη μελέτη… ζωντανεύει το εύρημα μας. Αυτό συνέβη και στη Ζώμινθο. Να βυθιστούμε επιστημονικά στο χώρο, να κατανοήσουμε πως ζούσαν, ποια η θέση των ευρημάτων, τι θέλουν να πουν στον αρχαιολόγο. Είμαστε υποχρεωμένοι να το κάνουμε αυτό, διότι ο ανασκαφέας βλέπει κάτι, που δεν θα το ξαναδεί κανείς ποτέ. Αυτό πρέπει να το δώσουμε με τον καλύτερο τρόπο επιστημονικό τρόπο. Για αυτό το λόγο είναι υποχρέωση του επιστήμονα αρχαιολόγου, η δημοσίευση. Τόσο εγώ όσο και ο σύζυγός μου Γιάννης Σακελλαράκης βασανιζόμασταν περισσότερο, όχι κατά την ανασκαφή αλλά από το τέλος της ανασκαφής μέχρι την αρχή της επόμενης ανασκαφικής περιόδου».
Βενετσιάνικο Τυροκομείο
Η κα Σαπουνά -Σακελλαράκη βρίσκεται σε πλήρη επαφή με την Περιφέρεια Κρήτης και το Δήμο Ανωγείων δεδομένου ότι, παρά το ότι ξεκινάει για την ίδια η περίοδος των επιστημονικών της για τον αρχαιολογικό Τύπο, δημοσιεύσεων, σε μικρό διάστημα από σήμερα, όπως λέει «…με τη βοήθεια των εργαζομένων στην ανασκαφή θα πραγματοποιήσω κάποιες τομές για να λύσω κάποια επιστημονικά θέματα κάποια προβλήματα που προκύπτουν από τη μελέτη. Δεν σταματάει λοιπόν η ανασκαφή, απλά συνεχίζεται με διαφορετικούς ρυθμούς, για κάποιο διάστημα». Αναφέρει επίσης πως ο αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Ζωμίνθου, έχει μπει σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ ώστε να λάβει χρηματοδότηση «…για να γίνει η διαμόρφωση του χώρου, να είναι επισκέψιμος, να δημιουργηθεί πάρκινγκ, ένας αξιόλογος περίβολος χώρος για τους επισκέπτες, φυσικά το φυλάκιο, ο χώρος αναψυχής των επισκεπτών και το μόνο που χρειάζεται χωρίς καμία καθυστέρηση είναι, το υπουργείο Πολιτισμού να τοποθετήσει άμεσα αρχαιοφύλακες. Διότι αλλιώς δεν μπορεί να λειτουργήσει, θα είναι ναι μεν ένας πολύ σημαντικός χώρος, αλλά εκτεθειμένος με ότι αυτό συνεπάγεται».
Πρότεινε μάλιστα να ενταχθεί και το Βενετσιάνικο Τυροκομείο, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση 100 μέτρων από την Αρχαία Ζώμινθο, που είχε αναστηλώσει ανακατασκευάσει ο αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης, και να αφορά σχετικά με τους επισκέπτες, χώρο όπου ο Δήμος Ανωγείων και η Περιφέρεια Κρήτης, θα μπορούν να διαθέτουν τοπικά προϊόντα, να γνωστοποιούν την τοπική παραγωγή και να ενημερώνουν επισκέπτες και τουρίστες για την βιοποικιλότητα της ευρύτερης περιοχής.
«Αυτό βέβαια, να λειτουργήσει εντελώς ξεχωριστά από τον αρχαιολογικό χώρο…
Η Αρχαία Ζώμινθος, έχει πολλά μυστικά ακόμα, έχει να ωφελήσει σε πολλούς τομείς την ευρύτερη περιοχή του Ψηλορείτη αλλά και ολόκληρη την Κρήτη και δεν είναι τυχαίο ότι, από μία απλή ερώτηση του Γιάννη το 1984 σε έναν βοσκό εκεί στο Ιδαίον Άνδρο, για το πού βόσκει το κοπάδι του, εντόπισε ο αρχαιολόγος Σακελλαράκης μία πέτρα, μέρος ενός τοίχους που τον οδήγησε τελικά να αποκαλύψει την Αρχαία Ζώμινθο».
Για το λόγο αυτό όπως λέει, υποστηρίζει πάντα και επικοινωνεί στα νέα παιδιά, στους φοιτητές και νέους αρχαιολόγους ότι αξίζει «…..να σέβονται τον χώρο, να τον μελετάνε, να παίρνουν έμπνευση και ευκαιρία από τη μικρή λεπτομέρεια που τους δίνει μία πέτρα, που τους μιλάει. Να μην είναι βιαστικοί, να περιμένουν και σιγά-σιγά με υπομονή θα τους βγει μπροστά τους το μεγάλο εύρημα. Πολλές φορές έχουμε μεγάλα ευρήματα που από τύχη, ίσως ένα μηχάνημα εκσκαφής να έφερε στην επιφάνεια. Πρέπει ο αρχαιολόγος να μπορεί να αποκρυπτογραφεί στοιχεία, όμως πρέπει να έχει και υπομονή, επιμονή για να ακούσει τη γη, το, τι του λέει…».
Η Αρχαία Ζώμινθος διαχειριζόταν όλο τον πλούτο του Ψηλορείτη
Σχετικά με την ανασκαφή και την Αρχαία Ζώμινθο, η Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, λέει ότι «έχει ολοκληρωθεί η ανασκαφή στο Κεντρικό Κτίριο, έχει σκαφτεί ολόκληρο και βρισκόμαστε πλέον μπροστά σε ένα πολυδαίδαλο κτίριο που παρ’ όλο το ύψος του, διατηρούνται οι τοίχοι, τόσο οι εξωτερικοί όσο και οι εσωτερικοί σε ύψος από 2,80 – 2,90 μέχρι και 3 μέτρα. Ένα κεντρικό κτήριο με μεγάλες αίθουσες, κλιμακοστάσια, τοιχογραφίες, κτίριο στο οποίο όπως έχω αναφέρει, σίγουρα κατοικούσε κάποιος γόνος της δυναστείας της Κνωσσού».
Όπως εξηγεί, η Αρχαία Ζώμινθος διαχειριζόταν όλο τον πλούτο του Ψηλορείτη, δηλαδή το μαλλί των προβάτων, τα ιαματικά και αρωματικά φυτά και βότανα. «Όλα αυτά δηλαδή, τα οποία αναφέρονται σε Αιγυπτιακές πηγές ότι προέρχονται από την Κρήτη, με τις αποστολές σε άλλα μέρη και χώρες, να γίνονται από την Κνωσό. Ένα τέτοιο κτίριο όπως της Αρχαίας Ζωμίνθου σίγουρα θα άνηκε σε μία Βασιλική οικογένεια της Κνωσού. Το δεύτερο Κτίριο είναι κοντά στο Ιδαίον Άντρο, το οποίο όπως γνωρίζουμε θεωρείται ο χώρος, κατά τους αρχαίους συγγραφείς, όπου γεννήθηκε και πέθανε ο Δίας».
Διότι όπως εξηγεί ο Κρηταγενής Δίας γεννιέται και πεθαίνει κάθε χρόνο. «Ακολουθεί δηλαδή τον προϊστορικό Θεό που γεννιέται και πεθαίνει κάθε χρόνο, δηλαδή τη φύση που γεννιέται και πεθαίνει κάθε χρόνο. Ήταν λοιπόν μαζί με το δεύτερο κτήριο ένα κέντρο Λατρείας Μεσογειακό, μεγάλης εμβέλειας από τη Δύση μέχρι την Ανατολή. Έχουμε στοιχεία από τη Μεσοποταμία από την Αίγυπτο, για παράδειγμα πήγαμε στη Βαγδάτη και είδαμε στο Μουσείο αντικείμενα που ήταν αυτούσια ή και παρόμοια με αυτά που έχουμε βρει στο Ιδαίον Άντρο. Ήταν λοιπόν ένα κέντρο Θρησκευτικό μεγάλης εμβέλειας, μα επειδή δεν ήταν προσιτό κατά το μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου, από το Σεπτέμβριο μέχρι και το καλοκαίρι, είχε αναπτύξει και άλλες ιδιότητες.
»Σχετικά με το ότι δεν ήταν προσιτό λόγω καιρού, θυμάμαι μία χρονιά σκάψαμε μέσα στον μήνα Αύγουστο, τέσσερα μέτρα χιόνι, για να φτάσουμε σε αρχαιολογικό στρώμα. Υπήρχε λοιπόν το κτίριο που συγκέντρωνε τη λατρεία από όλες αυτές τις περιοχές αλλά και μετέφερε όλο εκείνο τον πλούτο.
»Το ότι είναι σημαντικό και αυτόνομο το κτήριο της Αρχαίας Ζωμίνθου, δηλώνεται από το γεγονός ότι βρέθηκαν εργαστήρια, όπως για παράδειγμα μεταλλουργίας, κρυστάλλου, αρωματοποιίας, όπως και αγγείων, αλλά και πολλά άλλα. Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα, ότι πρόκειται για ένα κοινωνικό, πολιτικό και Θρησκευτικό κέντρο. Αυτός είναι ο χαρακτήρας της Ζωμίνθου. Στο υψόμετρο αυτό του Ψηλορείτη, στήθηκαν ανά περιόδους πολλές κοινότητες. Είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε ότι κάτω από το ανάκτορο του 1.700 με 1.600 που είναι διατηρητέο, ένα ολόκληρο κάστρο, με τα τείχη του, κάτω από την αυλή του, βρέθηκε το παλαιό Ανάκτορο το οποίο τοποθετώ από το 2000 π.χ. και είναι μεγαλύτερο από το νεότερο. Δηλαδή, είναι ένας σημαντικότατος χώρος η Αρχαία Ζώμινθος ο οποίος δεν τελειώνει».
Για το πόσο σημαντικός είναι ο αρχαιολογικός χώρος τόσο για την περιοχή όσο και για όλη την Κρήτη η κα Σαπουνά – Σακελλαράκη αναφέρει ότι, πρόκειται για το υψηλότερο Ανάκτορο της Κρήτης που καταλαμβάνει 1300 τμ, γύρω του οποίου, ακόμη και σήμερα βρίσκονται και καταγράφονται φυτά, διάφορα είδη δέντρων και πολλά άλλα που αποδεικνύουν τη σχέση της Αρχαίας Ζωμίνθου με το Ιδαίον Άντρο. «Ένας χώρος παραγωγικός… Φανταστείτε ότι ειδικοί, έχουν γράψει για 60 είδη αρωματικών φυτών και θέλω να σας ενημερώσω ότι ακόμα και σήμερα βρίσκουμε και καταγράφουμε διάφορα είδη φυτών. Ακόμη και το Κεχρί, ένα υλικό που δεν έχει βρεθεί στην Κρήτη και μας έκανε εντύπωση, διότι ενώ το Κεχρί εμείς το ξέραμε για τροφή των πουλιών, ένας Ολλανδός της UNESCO μας είπε ότι, σε μία περίοδο πολέμου το Κεχρί το είχαν για να φτιάχνουν ψωμί. Άρα η Ζώμινθος ήταν ένας πολύ ζωντανός τόπος και αυτό δεν είναι τυχαίο.
Μετά τα Μινωικά χρόνια, στα Μυκηναϊκά, μετά το 1600 που καταστράφηκε το κυρίως ανάκτορο, πάνω σε αυτό και δίπλα σε αυτό, χτίστηκαν Μυκηναϊκά σπίτια ή υποκαταστήματα αυτού του Κεντρικού Κτιρίου. Επίσης στους Ελληνικούς χρόνους αργότερα, ήταν πάρα πολύ σημαντικός ο χώρος. Το 800 πΧ περίοδος που ανθούσε το Ιδαίο Άντρο, ήταν Παγκόσμιο Ιερό για την εποχή του και βρίσκουμε στοιχεία, όπως επίσης ότι ακόμα και στα Ρωμαϊκά χρόνια, οι Ρωμαίοι το χρησιμοποίησαν και πάνω στο Ανάκτορο στο Κεντρικό Κτίριο, έχουμε ευρήματα από ένα μεγάλο Ρωμαϊκό κτίριο το οποίο αφού αποτυπώσαμε, φωτογραφίσαμε, σχεδιάσαμε, το αφαιρέσαμε και κάτω από αυτό βρέθηκε το Μινωικό Ανάκτορο. Ήταν δηλαδή ένας πολύ ζωντανός χώρος.
Ακόμα και στα Βενετσιάνικα χρόνια, βρήκαμε κάποια Ρωμαϊκά νομίσματα, γεγονός που υποδηλώνει ότι ήταν ένας χώρος που λειτούργησε ακόμα και ως στρατώνας είτε ακόμα και ως οικία. Σίγουρα η Αρχαία Ζώμινθος χρησιμοποιήθηκε πάρα πολύ. Πρέπει να αναφερθεί επίσης, πως η Αρχαία Ζώμινθος συνδέθηκε με τα εκατοντάδες Λυχνάρια Ρωμαϊκά, που βρέθηκαν στο Ιδαίον Άντρο. Ακόμη και στα Βενετσιάνικα και στα Χριστιανικά χρόνια, έχουμε ευρήματα αγγείων, που δηλώνει ότι ήταν χώρος η Ζώμινθος που κατοικείτο. Βρήκαμε επίσης ένα νόμισμα, ενός Βενετσιάνου Δόγη του 13ου αιώνα. Σύμφωνα με αυτά που σας είπα, η Αρχαία Ζώμινθος, δείχνει ότι σε όλες αυτές τις χρονικές περιόδους, ήταν πολύ ζωντανός τόπος».
Ακόμη και σήμερα η περιοχή είναι ένας βοσκότοπος για αυτό το λόγο ο χώρος που βρέθηκε το Ανάκτορο λέγεται Άλωνες. Στο σημείο άλλωστε υπάρχει και ένα αλώνι που το χρησιμοποιούσαν από παλαιά μέχρι και σήμερα. Επίσης στο σημείο που οριοθετείτε η Αρχαία Ζώμινθος βόσκουν και σήμερα οι κτηνοτρόφοι τα κοπάδια τους και όπως τονίζει η αρχαιολόγος «…υπάρχει πάντα ζωή. Σύμφωνα με τις μελέτες μου υπήρχαν πολλά ελάφια στην περιοχή. Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι η Αρχαία Ζώμινθος ήταν ένας πολύ ζωντανός χώρος, κάτι το οποίο ισχύει μέχρι και σήμερα».
Από την πρώτη μέρα που βρέθηκε με την αρχαιολογική σκαπάνη μέχρι σήμερα τα συναισθήματα και οι σκέψεις της Έφης Σαπουνά Σακελλαράκη, είναι ότι «πρέπει να είμαστε περήφανοι που σώσαμε ένα τέτοιο χώρο. Θα μπορούσε να καταστραφεί τελείως. Άλλωστε έχει καταστραφεί ένα τμήμα και στο Βόρειο Τμήμα και στους Άλωνες και στο Νότιο Τμήμα. Καταφέραμε όμως και διατηρήσαμε ένα σημαντικό μνημείο, ένα εξαιρετικό μνημείο, γι αυτό και είναι υποψήφιο για την UNESCO. Ένα μνημείο πάνω στα βουνά της Κρήτης που δεν μπορεί πέρα από το να κάνει περήφανη όλη την Κρήτη και εμάς τους αρχαιολόγους ευτυχισμένους και περήφανους».
