Dr. Bessel Van der Kolk για το ψυχικό τραύμα: Να ακούμε το σώμα μας και να μιλάμε

Μπορεί ένα συλλογικό σύνθετο τραύμα- όπως ένας πόλεμος, ή μία εμφύλια σύρραξη- να σφραγίσει ακόμη και ολόκληρες γενιές;

Θα μπορούσαμε να μιλάμε επί ώρες με το διάσημο ψυχίατρο-νευροερευνητή και πολυδιαβασμένο συγγραφέα Dr. Bessel van der Kolk, ο οποίος ήρθε πριν μερικές εβδομάδες στην Ελλάδα για ένα διήμερο masterclass (14 και 15 Σεπτεμβρίου 2023) πάνω στο Διαγενεακό και Σύνθετο τραύμα. Ο «σύγχρονος Σίγκμουντ Φρόυντ»- όπως συχνά αποκαλείται- ήρθε στη χώρα μας, αμέσως μετά τη παρουσία του στο παγκόσμιο συνέδριο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για το τραύμα και την ψυχική υγεία.

Ήταν μεγάλη τιμή που τον συναντήσαμε στο Αμερικανικό Κολλέγιο Αθήνας και συγκεκριμένα στο Pierce theater και είχαμε μία σύντομη συνέντευξη μαζί του, καθώς τα αιτήματα για συνεντεύξεις ήταν πολλά.

Ο Dr. Bessel Van der Kolk, θεωρείται ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος παγκοσμίως της κατανόησης και αντιμετώπισης του τραύματος, ιδρυτής του Κέντρου Ψυχικού Τραύματος της Μασαχουσέτης, καθηγητής Ψυχιατρικής του Χάρβαρντ και συγγραφέας του παγκόσμιου best seller «Το σώμα δεν ξεχνά» (εκδ. Κλειδάριθμος) / “The body keeps the score”.

Ο Dr. Bessel van der Kolk είναι υπεύθυνος για μια κυριολεκτικά σύγχρονη επανάσταση στον τομέα της ψυχικής υγείας. Μέσω της πολύχρονης νευροεπιστημονικής του έρευνας, έχει ανοίξει το δρόμο για νέες προσεγγίσεις στο Διαγενεακό και στο Σύνθετο τραύμα και πλέον η δυνατότητα για θεραπεία γίνεται όλο και πιο εφικτή και προσβάσιμη για τα άτομα και τους πολιτισμούς στο σύνολό τους.

Το βιβλίο του αυτό, ουσιαστικά αποτυπώνει την 40χρονη εμπειρία του καθηγητή σε θέματα ιατρικής διερεύνησης του ψυχικού τραύματος. Στις σελίδες του βιβλίου του, παρελαύνουν εκατοντάδες ιστορίες ανθρώπων, που βίωσαν τραυματικές συμπεριφορές, βία, σεξουαλική κακοποίηση, αλλά και λεκτική, πολέμους κλπ. και τελικά κατάφεραν να θεραπευθούν. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ακόμη και η παχυσαρκία- όπως αναφέρεται σε μία ιστορία του βιβλίου- αποτελεί πολλές φορές ένα ασφαλές οχυρό, για να αποφευχθεί μία σεξουαλική κακοποίηση…

Το βιβλίο του «Το σώμα δεν ξεχνά» (εκδ. Κλειδάριθμος) / “The body keeps the score: Brain, Mind, and Body in the Treatment of Trauma” είναι παγκόσμια επιτυχία, best seller των New York Times, ενώ κατατάσσεται κάθε εβδομάδα στα best sellers του Amazon οκτώ χρόνια μετά από την πρώτη κυκλοφορία του, έχοντας εξασφαλίσει πάνω από 66.000 κριτικές αναγνωστών στο Amazon και 135.000 αξιολογήσεις στο Goodreads.

Η θεραπεία του ψυχικού τραύματος

Το έργο του ενσωματώνει με μοναδικό τρόπο αναπτυξιακές, νευροβιολογικές, ψυχοδυναμικές, σωματικές και διαπροσωπικές πτυχές των επιπτώσεων του τραύματος και της αντιμετώπισής του. Μέσα από την έρευνά του αποκαλύπτει πώς το επαναληπτικό τραύμα κυριολεκτικά αναδιαμορφώνει τον εγκέφαλο – ειδικά τις περιοχές που είναι αφιερωμένες στην ευχαρίστηση, τη δέσμευση, τον αυτοέλεγχο και την εμπιστοσύνη. Δείχνει πώς αυτές οι περιοχές μπορούν να επανενεργοποιηθούν μέσω καινοτόμων θεραπειών που περιλαμβάνουν σωματική θεραπεία, ψυχόδραμα, τεχνικές ενσυνειδητότητας, θεραπείας εσωτερικών οικογενειακών συστημάτων (IFS), γιόγκα και νευροανάδραση. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 150 επιστημονικά άρθρα επάνω σε ποικίλα θέματα όπως η νευροαπεικόνιση, ο αυτοτραυματισμός, η μνήμη, η νευροανάδραση, το αναπτυξιακό τραύμα, η γιόγκα, το θέατρο και το EMDR.

Εδώ και 34 χρόνια, μέσω του Κέντρου Ψυχικού Τραύματος Trauma Research Foundation, διοργανώνει στη Βοστώνη το International Trauma Conference, ένα από τα σημαντικότερα διεθνή συνέδρια για το τραύμα και την ψυχική υγεία.

Στη σύγχρονη μελέτη της ψυχικής υγείας, το Τραύμα αντιμετωπίζεται ως Πανδημία, γιατί είναι μια μορφή ψυχολογικής και νευρολογικής εκφυλιστικής «λοίμωξης» που αφορά όλο τον πληθυσμό και επηρεάζει την ψυχική και σωματική υγεία των ανθρώπων.

Το σύνθετο διαγενεακό ψυχικό τραύμα

«Είμαστε το σώμα μας, αλλά έχουμε ξεχάσει να το ακούμε», τονίζει στο CNN GREECE, ο διακεκριμένος 80χρονος καθηγητής, προσθέτοντας ακόμη, ότι «οι άνθρωποι πρέπει να μιλάμε, να επικοινωνούμε, για να βγαίνει από μέσα μας, η αγωνία και ο φόβος».

Dr. Bessel Van der Kolk, έχετε τονίσει ότι οι Έλληνες υποφέρουν συλλογικά από ένα σύνθετο τραύμα, το οποίο αποτελεί απόρροια εκατοντάδων ετών τουρκικής κατοχής, πολεμικών συρράξεων, εμφυλίων κλπ. όπως φαντάζομαι το ίδιο ισχύει και για άλλους λαούς. Πότε μπορούμε να πούμε ότι το συλλογικό τραύμα ή η μία συλλογική πληγή, μπορεί να κλείσει, ή τελικά δεν κλείνει ποτέ;

… Είναι κάτι που με ρωτούν όλοι οι δημοσιογράφοι σήμερα. Το σύνθετο συλλογικό τραύμα, υπάρχει καταγεγραμμένο σε κάθε λαό, το βλέπουμε και εμείς στις ΗΠΑ, αλλά και σε κάθε οικογένεια. Όλοι έχουν βιώσει απώλειες, είτε από πολέμους, είτε από συρράξεις, είτε από εμφύλιο κλπ.

Το Διαγενεακό τραύμα εκφράζει τη μετάδοση των καταπιεστικών ή τραυματικών επιπτώσεων ενός ιστορικού γεγονότος. Το ελληνικό έθνος υποφέρει από συλλογικό σύνθετο τραύμα από όλα τα χρόνια των πολέμων, του μεταναστευτικού, των εμφυλίων, και φυσικά των 400 χρόνων της τουρκικής κατοχής. Το τραύμα αυτό μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά – τόσο συμπεριφορικά όσο και γενετικά, όπως γνωρίζουμε από την Επιγενετική – και έχει τεράστιο αντίκτυπο στον σύγχρονο τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας, των κοινοτήτων, των οικογενειών και των ατόμων.

Ωστόσο, όλοι μας είμαστε ξεχωριστοί και λειτουργούμε ατομικά τελικά, επομένως η θεραπεία της επούλωσης, θα λέγαμε ότι είναι μία ατομική διαδρομή.

Να ακούμε το σώμα μας και να μιλάμε

Μετά την πανδημία του COVID-19, οι επιστήμονες, μίλησαν για μία πανδημία που μας χτύπησε την πόρτα, αυτή της ψυχικής υγείας. Τι έχετε να μας πείτε για το τσουνάμι βίας, γυναικοκτονιών, και αυτοκτονιών που έχει ξεσπάσει μετά την υγειονομική κρίση σε πολλές χώρες αλλά και στην Ελλάδα;

Η ζωή είναι γεμάτη από προκλήσεις… πράγματι βιώνουμε μία πανδημία ψυχικής υγείας, με ενδοοικογενειακή βία, ακραίες συμπεριφορές, κακοποίηση, αυτοκτονίες. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στην Ελλάδα καταγράφονται σχεδόν ετησίως περί τις 500 αυτοκτονίες. Οι άνθρωποι όμως δεν μιλάμε δυστυχώς… Επομένως το ζήτημα είναι να μιλάμε και να αντιληφθούμε τι συμβαίνει. Είναι σημαντικό να δημιουργήσουμε τις συνθήκες εκείνες και να καταλάβουμε τι μας λέει το σώμα μας, ώστε να νοιώσουμε ασφαλείς και ήρεμοι ξανά. Η γλώσσα είναι σημαντική, αποτελεί ένα μέρος της επικοινωνίας, αλλά δεν είναι το μοναδικό, ούτε είναι τα πάντα. Πρέπει να ακούμε το σώμα μας, αλλά δεν το ακούμε, το ξεχνάμε. Είμαστε το σώμα μας, αλλά δεν το ακούμε. Πρέπει να ακούμε πότε νοιώθουμε φόβο, ανησυχία, αγωνία!

Η Ελλάδα- όπως και πολλές χώρες στον κόσμο- αυτό το καλοκαίρι, έζησε ιδιαίτερα σκληρά ακραία καιρικά φαινόμενα, επιβεβαιώνοντας ότι η κλιματική κρίση είναι εδώ, με τον δραματικό τρόπο. Πόσο μας επηρεάζουν αυτά τα φαινόμενα στην καθημερινότητά μας ψυχικά;

Είναι σκληρό που όλοι μας, αλλά κυρίως τα παιδιά εκτίθενται σε πολλές προκλήσεις, κυρίως κλιματικές και δεν ξέρω εάν τους βοηθούμε. Πρέπει να κάνουμε τα πράγματα διαφορετικά για τις μελλοντικές γενιές. Φυσικά αυτές οι κρίσεις, απαλύνουν σημαντικά μέσα από τις οδούς της αλληλεγγύης και της κοινωνικής υποστήριξης. Η αλληλεγγύη και η αφοσίωση, αποτελούν σημαντικά στοιχεία, που μπορούν να προσφέρουν πολλά στο κοινωνικό σύνολο.

Το δράμα της κακοποίησης ενός παιδιού…

Ποια μορφή ψυχικού τραύματος, είναι η χειρότερη κ. καθηγητά, και δύσκολο να επουλωθεί;

Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι η κακοποίηση ενός παιδιού από τον γονέα, αποτελεί το χειρότερο ψυχικό τραύμα!! Όσον αφορά το πώς μπορεί να διαγνωστεί αυτό, θα σας έλεγα, ότι όταν οι άνθρωποι «τραυματίζονται» βαθιά, παγώνουν και βρίσκονται σε μία κατάσταση αδυναμίας, φόβου, τρόμου και οργής.

Η σημασία των κοινωνικών σχέσεων

Θα ήθελα πολύ να γνώριζα, ποιο είναι το μότο σας κάθε πρωί που ξυπνάτε;

Το μότο μου είναι κάθε πρωί που ξυπνώ… κατ’ αρχάς ένας καλός καφές, ελέγχω τα mail μου, σκαλίζω τον κήπο μου και ένας περίπατος…

Ναι αλλά τι σκέφτεστε; είμαι τυχερός, είμαι ζωντανός και δημιουργικός;

Ναι φυσικά όλα αυτά που λέτε. Επίσης, έχουν μεγάλη σημασία οι κοινωνικές σχέσεις, καθώς μας δίνουν νόημα στη ζωή μας.

Σας ευχαριστώ θερμά κ. καθηγητά.