Πολύς κόσμος έχει ακόμα στρεβλή εικόνα (ας μην γράψουμε τελείως λανθασμένη) για το παγκόσμιο ενεργειακό τοπίο. Η Αραβία παραμένει ένας μεγάλος παίκτης στην παγκόσμια ενεργειακή σκακιέρα, αλλά δεν είναι ο μόνος. Περιοχές όπως η κεντρική Ασία, οι βόρειες ακτές της Νότιας Αμερικής και η ζώνη της κεντρικής Αφρικής διεκδικούν ρόλο. Κι έρχονται να μπερδέψουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση, σ’ ένα τοπίο που περιλαμβάνει ακόμα και ισχυρότατες χώρες (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Καναδάς), οι οποίες καταναλώνουν οι ίδιες τεράστιες ποσότητες ενέργειας και δεν τους φτάνουν.
Οι λίστες των παγκοσμίων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου δεν έχουν σκοπό να καταγράψουν και το τελευταίο γαλόνι πετρελαίου ή το παραμικρό κυβικό μέτρο φυσικού αερίου που υπάρχει. Κάτι τέτοιο είναι πρακτικά ανέφικτο. Περισσότερο λειτουργούν σαν φωτογραφίες. Οι οποίες, όμως, είναι πολύ πιο καθαρές από διάφορες εκτιμήσεις, που παρουσιάζονται αποσπασματικά. Γι’ αυτό έχουν τη σημασία τους. Βοηθούν τον μέσο αναγνώστη, που δεν είναι εξοικειωμένος με τα ενεργειακά, να καταλάβει πόσο διαφορετικό είναι το σκηνικό απ’ αυτό που έχουμε στο μυαλό μας.
Μόνο τα κερδοφόρα κοιτάσματα
Για να ερμηνεύσουμε καλύτερα τις λίστες, οφείλουμε να κάνουμε έναν σαφή διαχωρισμό, που τον κάνουν πρώτες οι ίδιες οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες: Άλλος είναι ο όρος «πετρελαϊκός πόρος» κι άλλος το «πετρελαϊκό απόθεμα».
Το απόθεμα, σύμφωνα με το οποίο δημιουργήθηκαν οι λίστες, αφορά σε όλο τον όγκο πετρελαίου που μπορεί να αντληθεί σε κόστος που είναι οικονομικά εφικτό, σύμφωνα με τις διεθνείς τιμές του πετρελαίου. Αναφέρονται, δηλαδή, μόνο τα κοιτάσματα, των οποίων η εξόρυξη θα είναι οικονομικά επικερδής. Τόσο για την εταιρεία που θα την αναλάβει, όσο και για το κράτος, στα όρια του οποίου βρίσκεται το κοίτασμα.
Ο πετρελαϊκός πόρος είναι κάτι πολύ γενικότερο: Αναφέρεται στα κοιτάσματα που έχουν ανακαλυφθεί, ανεξαρτήτως όγκου και κόστους εξόρυξης. Είναι κάτι πολύ γενικότερο. Επειδή, βεβαίως, τα κράτη τα ενδιαφέρει η ουσία και όχι η θεωρία, η λίστα είναι απολύτως οικονομική, αναφέρεται σε κερδοφόρα κοιτάσματα μόνον.
Το κρυφτό των εκτιμήσεων
Ο δεύτερος αστερίσκος της λίστας είναι ότι βασίζεται περισσότερο σε πληροφορίες και εκτιμήσεις (εμπεριστατωμένες, βέβαια) και λιγότερο σε επίσημα στοιχεία. Κι αυτό διότι, με λίγες εξαιρέσεις, τα κράτη δεν δίνουν λογαριασμό για τα εξακριβωμένα αποθέματά τους σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Γιατί το κάνουν αυτό; Τυπικά επειδή υποστηρίζουν ότι δεν μπορούν να τα υπολογίσουν ακριβώς. Η λίστα, θεωρητικά πάντα, είναι τόσο δυναμική, που τα στοιχεία μπορούν να αλλάζουν ακόμα και καθημερινά. Οι έρευνες είναι συνεχείς. Μπορεί να ανακαλυφθεί ένα κοίτασμα ή να υπάρξει επανεκτίμηση για ένα άλλο, μάλιστα σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Αν κάποιος, βέβαια, παρακολουθήσει τις ετήσιες λίστες που παρουσιάζονται εδώ κι εκεί, θα διαπιστώσει λίγες αλλαγές. Κι αυτές έχουν σχέση κυρίως με κοιτάσματα, τα οποία γίνονται οικονομικά ενεργά, δηλαδή αξίζει κάποιος να σκάψει για να τα εξορύξει. Προφανώς στο πέρασμα των χρόνων ανακαλύφθηκαν κοιτάσματα που δεν υπήρχαν, πλην όμως η τεχνολογία έχει φτάσει σε τέτοια επίπεδα, ώστε οι ενδιαφερόμενοι τουλάχιστον να γνωρίζουν τι συμβαίνει παγκοσμίως.
Στην ουσία, τα ίδια τα κράτη απλά δεν θέλουν να παρουσιάσουν με τρόπο επίσημο τέτοιες ευαίσθητες πληροφορίες, εκτός αν υπάρχει κάποιος σοβαρός λόγος. Γι’ αυτό και η διαδικασία που επικαλούνται όσοι φτιάχνουν τέτοιες λίστες μοιάζει κάπως με το κυνήγι της γάτας στον ποντικό: Αναζητούνται στοιχεία που καταχωνιάζονται σε τεχνικές εκθέσεις και γίνονται εκτιμήσεις από τις εταιρείες εξόρυξης όσον αφορά το μέγεθος του κάθε κοιτάσματος.
Οι πιο αξιόπιστες πηγές, λοιπόν, είναι οι ίδιες οι τεχνικές εκθέσεις. Οι οποίες, βέβαια, περιέχουν πολλούς αστερίσκους. Πολλές φορές τα ίδια τα κράτη συνειδητά υπερβάλλουν ως προς τους αριθμούς (προς τα πάνω και προς τα κάτω) για να εξυπηρετήσουν συμφέροντα. Υπάρχουν, όμως, και εκθέσεις και λίστες που προσπαθούν να δώσουν ένα πιο γενικό περίγραμμα. Τέτοιες είναι η Statistical Review of World Energy που δημοσιεύει η BP (η γνωστή πετρελαϊκή εταιρεία), το OPEC Statistical Bulletin (το οποίο δεν αναφέρεται μόνο στις χώρες-μέλη του Οργανισμού) και η U.S. Energy Information Administration, η οποία έχει αυτό ακριβώς τον σκοπό: τη συλλογή αξιόπιστων στοιχείων για τη διαμόρφωση πολιτικής.
Ξεχωριστή σημασία, βέβαια, έχει και στήλη της ημερήσιας παραγωγής. Σε νούμερα του 2020, που μπορεί να φαίνονται παλιά, αλλά έχουν σημαντική αξία. Πρώτα-πρώτα επειδή είναι πολύ πιο ακριβή, καθώς ανακοινώνονται σε λεπτομέρεια και από τα κράτη, αλλά και από τις πετρελαιοπαραγωγές εταιρείες. Δεύτερο και σημαντικότερο, επειδή ο ρυθμός εξόρυξης αργού πετρελαίου σε κάποια κράτη αφήνει σημαντικές υπόνοιες ότι είτε υπάρχουν κοιτάσματα που δεν ανακοινώνονται, είτε βρίσκονται σε εξέλιξη έρευνες με μεγάλες πιθανότητες να ανακαλύψουν νέα. Κανένα κράτος δεν είναι τόσο αφελές πια που να εξορύσσει πετρέλαιο σαν να μην υπάρχει αύριο.
ΟΠΕΚ: Πλειοψηφία οι Αφρικανοί
Ένα κείμενο για το πετρέλαιο χωρίς αναφορά στον ΟΠΕΚ είναι σαν να γράφεις για την Αθήνα και να μην αναφέρεσαι στον Παρθενώνα. Το παράξενο με τον οργανισμό αυτόν είναι ότι τα αρχικά του μεταφέρθηκαν αμετάφραστα στις περισσότερες γλώσσες (από το OPEC, Organization of the Petroleum Exporting Countries, οργανισμός πετρελαιοεξαγωγών χωρών). Τα παράδοξα δεν σταματούν εδώ: Ανάμεσα στις (μόλις) 13 χώρες-μέλη του δεν βρίσκονται ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η Ρωσία, ούτε η Κίνα και ο Καναδάς. Από τις χώρες του Περσικού Κόλπου συνεχίζει να απέχει το Κατάρ.
Το παραδοξότερο όλων είναι ότι στις χώρες-μέλη του ΟΠΕΚ πλειοψηφία πια έχουν οι Αφρικανοί με 7 (Λιβύη, Νιγηρία, Αλγερία, Αγκόλα, Κογκό, Γκαμπόν, Ισημερινή Γουινέα), ακολουθούν οι Άραβες (Σαουδική Αραβία, Ιράκ, Κουβέιτ, ΗΑΕ) και επίσης συμμετέχουν Ιράν και Βενεζουέλα. Όπως και να’ χει, πάντως, οι χώρες-μέλη του ΟΠΕΚ έχουν στην επικράτειά τους σχεδόν το 70% των παγκοσμίων αποθεμάτων αργού πετρελαίου, οπότε ο συνασπισμός τους αποτελεί έναν ισχυρότατο παίκτη στο ενεργειακό παιχνίδι.
Η πρωτιά της Βενεζουέλας
Η λίστα ξεκινάει με έκπληξη. Είναι γνωστό ότι η Βενεζουέλα έχει πολύ πετρέλαιο, αλλά πόσοι θα στοιχημάτιζαν ότι έχει περισσότερο, πολύ περισσότερο, από τη Σαουδική Αραβία; Σύμφωνα, πάντως, με την ημερήσια παραγωγή της, έχει μόλις το 1/20 των Σαουδαράβων. Ο Καναδάς, επίσης, βρίσκεται στην 4η θέση, τόσο σε αποθέματα, όσο και στην παραγωγή (μετά από ΗΠΑ, Ρωσία και Σαουδική Αραβία).
Οι λίγοι που δεν έχουν αντιληφθεί την γεωστρατηγική σημασία του Ιράν, αρκεί να ρίξουν μια ματιά στις λίστες. Φιγουράρει δεύτερο σε αυτή του φυσικού αερίου και τρίτο στου πετρελαίου. Αν επιχειρήσουμε μια αυθαίρετη πρόσθεση των αποθεμάτων (σε αξία), είναι μακράν το πρώτο κράτος.
Το Κουβέιτ, με έκταση σαφώς μικρότερη από τη δική μας Πελοπόννησο, είναι μακράν το μικρότερο κράτος που βρίσκεται στην πρώτη δεκάδα. Λίγο πιο κάτω (14η θέση) βρίσκουμε το ακόμα μικρότερο Κατάρ. Η πρώτη χώρα της Αφρικής είναι η 9η Λιβύη και πρώτη της υποσαχάριας Αφρικής η 11η Νιγηρία.
Η 18η Γουιάνα (η πρώην αγγλική αποικία, σφηνωμένη ανάμεσα στην Βενεζουέλα και τη Βραζιλία) είναι μια νέα σχετικά προσθήκη στη λίστα, σύμφωνα με την ανακοίνωση της ExxonMobil που αναβάθμισε την εκτίμησή της για το τεράστιο κοίτασμα του Στάμπρουκ. Η 19η Νορβηγία έχει την υψηλότερη αναλογία παραγωγής για επιβεβαιωμένα κοιτάσματα. Αν συνεχίσει μ’ αυτό το ρυθμό και δεν ανακαλύψει νέα, το πετρέλαιό της θα στερέψει σε περίπου 13 χρόνια.
Ουγκάντα σε αναμονή, Μπρουνέι το μικρότερο
Από τις χώρες που βρίσκονται στη λίστα η μόνη που δεν έχει ξεκινήσει ακόμα την εξόρυξη είναι η Ουγκάντα. Το κερδοφόρο κοίτασμα στη λίμνη Αλβέρτου ανακαλύφθηκε το 2007 και οι πρώτες εξορύξεις αναμένονταν το 2020, καθυστέρησαν λόγω της πανδημίας. Με το που θα γίνει η πρώτη εξόρυξη, η χώρα έχει ανακοινώσει ότι θα γίνει μέλος του ΟΠΕΚ.
To μικρότερο κράτος που βρίσκεται στη λίστα είναι μακράν το σουλτανάτο του Μπρουνέι, σφηνωμένο στο βορρά του νησιού Βόρνεο, το οποίο έχει έκταση ελάχιστα μεγαλύτερη από την περιφερειακή ενότητα Αιτωλοακαρνανίας! Η Αραβία μπορεί να μην κατέχει την πρωτιά στη λίστα, ωστόσο σαν γεωγραφική περιοχή συγκεντρώνει περισσότερα από τα μισά πετρελαϊκά αποθέματα παγκοσμίως.
Φυσικό αέριο: Αναβαθμισμένη η κεντρική Ασία
Μία ακόμα παρεξήγηση που πρέπει να λυθεί είναι η αντιστοιχία αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Στον τομέα οι έρευνες βρίσκονται πιο πίσω σε σχέση με το πετρέλαιο, οπότε η λίστα μεταβάλλεται ετησίως σε σημαντικό βαθμό και σε 10 χρόνια μπορεί να μην έχει καμία σχέση με τη σημερινή. Οι ισχυρές χώρες στα αποθέματα πετρελαίου κατά κύριο λόγο έχουν παρουσία και σ’ αυτή τη λίστα, αλλά υπάρχουν και σημαντικές διαφοροποιήσεις.
Πρώτη και πιο χτυπητή στο μάτι είναι η αναβαθμισμένη παρουσία των κρατών της Κεντρικής Ασίας. Η Ρωσία μπορεί να έχει στην έκτασή της τα μεγαλύτερα αποθέματα, όμως στην 6η θέση βρίσκεται το Τουρκμενιστάν και στο μεταίχμιο της 20άδας βρίσκουμε και το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν.
Η Μοζαμβίκη, στη νοτιοανατολική Αφρική, μπορεί να έχει ανάξια λόγου παραγωγή πετρελαίου, ωστόσο στο φυσικό αέριο βρίσκεται στην 15η θέση της λίστας. Και είναι παρόντα, επίσης, τόσο τα τρία μεγάλα κράτη της ινδικής υπο-ηπείρου (Ινδία, Πακιστάν, Μπακγλαντές), όσο και η γειτονική Μιανμάρ που κάνει την απαραίτητη γέφυρα με τη νοτιοανατολική Ασία (Μαλαισία, Ινδονησία). Επίσης στην 29η θέση συναντάμε την Ολλανδία, τη μοναδική ηπειρωτική δυτικοευρωπαϊκή χώρα που βρίσκεται σε οποιαδήποτε από τις δύο λίστες. Από τα 42 κράτη που περιέχει ο πίνακας του πετρελαίου και τα 40 του φυσικού αερίου, τα 28 δηλώνουν παρουσία σε αμφότερους.
