Το πένθος είναι κάτι που σχεδόν όλοι θα βιώσουμε σε κάποια στιγμή της ζωής μας. Η θλίψη που προκαλεί ο χαμός ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να είναι συντριπτική, σα να χάνεις τη γη κάτω από τα πόδια σου.
Τι ακριβώς όμως συμβαίνει στον εγκέφαλο ενός ατόμου που βιώνει μια τέτοια τραυματική εμπειρία;
Σύμφωνα με την Δρ. Lisa M. Shulman, νευρολόγο της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ, ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται το τραύμα της απώλειας, ως απειλή για την επιβίωσή μας.
«Εξελικτικά, οι εγκέφαλοί μας αναπτύσσονται για να διατηρούν την επιβίωσή μας, συνεπώς οτιδήποτε εκλαμβάνεται ως απειλεί, πυροδοτεί μια μεγάλη αντίδραση του εγκεφάλου που έχει επιπτώσεις σε αρκετά σημεία του σώματός μας», δήλωσε στο Live Science. «Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε το φυσικό τραυματισμό ως απειλή, αλλά ένα σοβαρό συναισθηματικό τραύμα έχει παρόμοια αποτελέσματα».
Σύμφωνα με την Δρ. Shulman ο εγκέφαλος αντιδρά με τον ίδιο τρόπο σε διαφορετικές απειλές. Με άλλα λόγια, έχει μια συγκεκριμένη αντίδραση που ενεργοποιείται από κάθε τύπου σοβαρό συναισθηματικό τραύμα, είτε αφορά πένθος, είτε διαζύγιο, είτε απόλυση, είτε μια σοβαρή σύγκρουση.
«Η αμυγδαλή (έδρα των συναισθημάτων στον εγκέφαλο), βαθιά μέσα στο πρωτόγονο τμήμα του εγκεφάλου, είναι πάντα σε εγρήγορση για απειλές», εξηγεί η Shulman.
«Όταν ενεργοποιηθεί, προκαλεί μια αλληλουχία γεγονότων που θέτουν το σύνολο του σώματος σε υψηλό συναγερμό, η καρδιά χτυπά πιο γρήγορα, αυξάνεται ο ρυθμός της αναπνοής και η κυκλοφορία του αίματος στους μυς για να προετοιμαστούν είτε για μάχη, είτε για διαφυγή».
Η Shulman αναφέρει ακόμη ότι αυτή η κατάσταση δεν αφορά μόνο τη στιγμή της πρώτης θλίψης. Αντιθέτως, ημέρες, εβδομάδες αλλά και μήνες που είναι γεμάτες με μνήμες ενεργοποιούν αυτή την αντίδραση, με αποτέλεσμα η αμυγδαλή να γίνεται εξαιρετικά ευαίσθητη και να βρίσκεται σε υπερεπαγρύπνηση.
«Το πρωτόγονο τμήμα του εγκεφάλου ενδυναμώνεται σε βάρος του προηγμένου, όπου βρίσκεται η έδρα της κρίσης και της λογικής», τόνισε. «Ο εγκέφαλος εργάζεται ”υπερωρίες” για να ανταποκριθεί στον κίνδυνο του συναισθηματικού τραύματος, ενεργοποιώντας ψυχολογικούς μηχανισμούς άμυνας όπως είναι η άρνηση και η αποστασιοποίηση».
Η Mary-Frances O’Connor, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιου της Αριζόνα αναφέρει από την πλευρά της, ότι υπάρχει ένα πολύ ισχυρό εξελικτικό στοιχείο σχετικά με το πως και γιατί υπομένουμε τη θλίψη.
Εξηγεί ότι γενικά η θλίψη αποτελεί αντίδραση στους αποχωρισμούς και μας βοηθά να διατηρούμε τη σχέση μας με τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Για παράδειγμα όταν τα παιδιά πάνε στο σχολείο ή ο σύντροφός μας στη δουλειά, ισχυρές νευροχημικές ουσίες στον εγκέφαλο μας κάνουν να τους αδημονούμε να τους δούμε και μας επιβραβεύουν όταν είμαστε ξανά μαζί τους.
Η O’Connor σημειώνει ότι ο θάνατος αγαπημένου προσώπου είναι ένα σπάνιο περιστατικό και κάποιες φορές ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται σαν απλώς να μας λείπει και όχι σαν να έχει χαθεί για πάντα.
«Ο εγκέφαλος θέλει να τους βρούμε ή να προκαλέσει αναστάτωση ώστε να έρθουν εκείνοι να μας βρουν», τονίζει. «Αυτό δε γίνεται απαραίτητα συνειδητά, παρότι οι όσοι πενθούν συχνά αναφέρουν ότι νιώθουν σα να πρόκειται τα αγαπημένα τους πρόσωπα μια μέρα έτσι απλά να μπουν ξανά από την πόρτα».
Πολλοί λένε ότι ο χρόνος είναι ο καλύτερος γιατρός αλλά μήπως η θλίψη μπορεί να έχει μόνιμα αποτελέσματα στον εγκέφαλο;
Η Shulman εξηγεί ότι το συναισθηματικό τραύμα ή η το πένθος προκαλεί βαθιές αλλαγές στη λειτουργία του εγκεφάλου που αναδιαμορφώνει τον εγκέφαλο. «Με την πάροδο του χρόνου, αυτοί οι μηχανισμοί ενδυναμώνουν το πρωτόγονο κέντρο φόβου του εγκεφάλου και αποδυναμώνουν το προηγμένο».
Αυτές οι αλλαγές είναι μακροπρόθεσμες αλλά μπορούν να αντιστραφούν με θεραπεία. Η μετά-τραυματική Ανάπτυξη, είναι μια τεχνική που δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να βρουν τον τρόπο να δουν με άλλο μάτι την εμπειρία τους προκειμένου να ζήσουν τις ζωές τους διαφορετικά σε σχέση με το παρελθόν, πριν συμβεί το τραυματικό γεγονός.
Η Δρ. Uma Suryadevara αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχιατρικής του πανεπιστημίου της Φλόριντα, δήλωσε ότι ενώ συγκεκριμένα γεγονότα, τοποθεσίες και ημερομηνίες μπορούν να ενεργοποιήσουν ένα κύμα θλίψης, οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι κάποια στιγμή ανακάμπτουν, παρότι ο χρόνος που θα χρειαστεί για την επούλωση των πληγών διαφέρουν από άτομο σε άτομο.
«Καθώς οι άνθρωποι θεραπεύονται, ο εγκέφαλος σχηματίζει νέες νευρικές συνδέσεις και αντισταθμίζει το τραύμα», τονίζει η καθηγήτρια. «Κάποια άτομα όντως βιώνουν ‘’διαταραχή παρατεταμένης θλίψης’’ στην οποία τα συμπτώματα διαρκούν για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά συνήθως δεν είναι μόνιμο».
«Ο εγκέφαλος προσπαθεί να αντιληφθεί κάθε κατάσταση στην οποία τα αγαπημένα άτομα κανονικά θα ήταν εκεί, αλλά για κάποιο λόγο δεν είναι».
«Σκεφτείτε το σαν έναν υπολογιστή που κάνει αναβάθμιση σε ένα πρόγραμμα που συντελείται στο παρασκήνιο. Μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να δακτυλογραφήσεις κάτι σε ένα έγγραφο του word ενώ ΄΄τρέχει’’ στο παρασκήνιο, και να κάνει τις λέξεις να εμφανίζονται αργά στην οθόνη. Πιστεύω ότι ο εγκέφαλος απλώς αποσπάται ενώ προσπαθούμε να κάνουμε απλά καθημερινά πράγματα και σίγουρα όταν προσπαθούμε να κάνουμε πιο σύνθετα».
